मधुनिता
सागरी सामर्थ्य
नौसेना म्हटलं की आपल्या नजरेसमोर येतात ते शुभ्र धवल युनिफॉर्म परिधान केलेले आपले नौसैनिक, मोठं मोठी जहाजं आणि दूरवर पसरलेला अथांग समुद्र.
दूरवर समुद्रात उठणाऱ्या लाटांसोबत हेलकावे खाणाऱ्या मोठ मोठ्या जहाजांना पाहिलं की वाटतं काय बरं बोलत असतील ते सागराशी... म्हणत असतील का ते,
हे सागरा!
अनंतापर्यंत पसरलेली तुझी मौनातील गाज
माझ्या कणाकणात सामावली आहे
तुझ्या सोबत चालता चालता
मी ही शिकतेय पाऊल पाऊल चालणं
तुझं सुदीर्घ मन
माझ्या उच्छृंखल मनाला
नेहमीच घालतं मर्यादेचं कुंपण
हे सागरा!
शांत लयीतील तुझे गीत
नेहमीच माझ्या अंतरी गुंजन करतात
त्या गीतांमध्ये मी शोधते माझं स्वत्व
पण...
तादात्म्य पावलेल्या तुझ्यात
गवसत नाही मला कधीच
माझं मीपण...
असं हे एकमेकांशी तादात्म्य पावलेलं नातं मला अनुभवता आलं ते भारतीय नौसेनेमुळे. माझे पती भारतीय नौदलात कार्यरत होते. पंधरा वर्षाच्या सर्व्हिस नंतर ते नौदलातून सेवानिवृत्त झाले. या पंधरा वर्षाच्या कालावधीत अनेक गोष्टी शिकता आल्या.
आपल्या भारतीय नौदलाला प्रभावशाली इतिहास होता त्याच बरोबर एक समर्थ वर्तमान देखील आहे.
भारतीय नौदल हे भारतीय लष्कराची सागरी शाखा आहे. ती भारतीय सरंक्षण खात्यातील एक महत्वपूर्ण अंग आहे. देशाच्या समुद्री तटीय सीमांच रक्षण करण्यात नौदल महत्वपूर्ण भूमिका बजावते. भारताचे आंतरराष्ट्रीय संबंध सुधारण्यात किंवा मजबूत करण्यात नौदलाचं खूप मोठं योगदान आहे.
या आधुनिक आणि शक्तिशाली नौदलाची स्थापना ज्या महान व्यक्तीने केली होती त्यांचे नाव आहे छत्रपती शिवाजी महाराज! सतराव्या शतकात ,'ज्याचं आरमार त्याचा समुद्र' हे सूत्र छत्रपती शिवाजी महाराजांनी अंगिकारले. स्वराज्य आणि मराठा सामाज्राचा विस्तार करत असताना, शिवाजी महाराजांनी सागरी सीमांचे रक्षण करण्यासाठी शक्तिशाली आरमार उभारले. त्यामुळे छत्रपती शिवाजी महाराजांना भारतीय नौदलाचे जनक (father of Indian Navy) असे म्हटले जाते.
ईस्ट इंडिया कंपनीने आपल्या जहाजांच्या सुरक्षेसाठी ईस्ट इंडिया कंपनीच्या मरीनच्या रूपात सैन्य तयार केले होते. १९३४ मध्ये ब्रिटीशांनी ‘रॉयल इंडियन नेव्ही’ (आरआयएन) असे नाव देऊन या सेनेपासून नौदलाची सुरुवात केली . भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, १९५० मध्ये नौदलाची पुनर्रचना करण्यात आली आणि त्याला भारतीय नौदल असे नाव देण्यात आले.
भारतीय नौदलाचे सामर्थ्य आणि शौर्य लक्षात ठेवण्यासाठी नौदल दिन साजरा केला जातो. ४ डिसेंबर १९७१ रोजी भारतीय नौदलाने ‘ऑपरेशन ट्रायडेंट’ या मोहिमे अंतर्गत पाकिस्तानच्या कराची नौदल तळावर हल्ला केला होता.
१९७१ साली झालेलं हे भारत-पाकिस्तानमधील युद्ध भारतासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण घटना होती. या मोहिमेचे यश लक्षात घेऊन दरवर्षी ४ डिसेंबर रोजी नौदल दिन साजरा केला जातो.
वर्तमानात भारतीय नौदल आपल्या विशाल आणि अधुनिक तंत्रज्ञानाने विकसित युद्ध नौका आणि पाणबुड्यांमुळे एक सामर्थ्यशाली नौदल आहे. जगातील सर्वोत्तम नौदलामध्ये भारतीय नौदल पाचव्या क्रमांकावर आहे. नौदलाच्या हवाई शाखेत ध्रुव, चेतक, सी किंग इत्यादी लढाऊ विमानांच्या तुकड्या आहेत. भारतीय नौदलाचं नेतृत्व नौसेनेच्या कमांडर-इन-चीफ च्या रूपात राष्ट्रपती द्वारे केलं जातं.
कोणत्याही लष्करी दलासाठी गणवेश ही एक विशिष्ट ओळख किंवा ओळखण्याचे वैशिष्ट्य आहे. गणवेश केवळ नागरीकांना लष्करी कर्मचार्यांपासून वेगळे करत नाही तर वेगवेगळ्या सैन्याच्या जवानांमध्ये एकता, अनुशासन, अनुरूपता आणि शिस्त देखील निर्माण करते.
पांढरा रंग हा शांतीचं प्रतीक मानलं जातं. पण नौदलासाठी पांढरा रंग शक्ती, प्रभुत्व आणि शौर्याचा रंग आहे. गणवेश मग तो थलसेनेचा असो, वायुसेनेचा असो किंवा नौसेनेचा असो त्याला पाहताच अंगात एका अनामिक ऊर्जेचा संचार होतो आणि आपणही आपल्या देशासाठी काहीतरी केलं पाहिजे ही भावना मनात जागृत होते.
एका नौसैनिकाची पत्नी म्हणून मला एक अनुभव इथे आपल्यासोबत शेअर करावासा वाटतोय. गोष्ट तशी साधीशीच आहे पण त्या गोष्टीने स्त्रीजातीला किती उंचावर नेऊन ठेवलं याची कल्पना मला आली.
'आमची पोस्टिंग त्यावेळी कोचीनला होती.भारतीय नौसेनेतर्फे नौसैनिकांच्या परिवारासाठी नौसेनेच्या जहाजात गेट टुगेदरचा कार्यक्रम आयोजित केला गेला होता. सोबतच समुद्राची सैर देखील करवण्यात येणार होती. आम्ही ज्या ठिकाणाहून जहाजात प्रवेश करत होतो तिथे एक अधिकारी जहाजात प्रवेश करणाऱ्या लोकांना सॅल्युट करत होता.
मी ह्यांना विचारलं, "त्या अधिकाऱ्याने आपल्याला सॅल्युट का केला? तुम्ही तर युनिफॉर्ममध्ये सुद्धा नाही आहात."
तेंव्हा त्यांनी सांगितलं, "हा सॅल्युट जहाजात प्रवेश करणाऱ्या प्रत्येक स्त्रीसाठी केला जातोय. ' SHIP ' हा शब्द स्त्रीलिंगी आहे आणि ' SHIP ' स्रीजातीच प्रतिनिधित्व करते म्हणून हा सॅल्युट...संपूर्ण स्रीजातीसाठी!!!" हे ऐकून माझं मन अगदी भरून आलं. जहाजाच्या डेकवर जाताच उंच आकाशी फडकणारा तिरंगा पाहिला आणि नकळत माझे हात जोडले गेले. आता तुम्हीच सांगा स्त्रीत्वाचा इतका मोठा गौरव आणखी कोठे होत असावा का?
2 सप्टेंबर रोजी स्वदेशी बनावटीचं महाकाय आएनएस विक्रांत (INS Vikrant) जहाज नेव्हीत दाखल झालं. कोचीन येथील एका शानदार सोहळ्यात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आयएनएस विक्रांत युद्धनौकेचं जलावतरण केलं. याच सोहळ्याचं औचित्य साधत यावेळी नौदलाच्या नव्या ध्वजाचं अनावरण देखील करण्यात आलं. हा ध्वज छत्रपती शिवाजी महाराजांना समर्पित करण्यात आला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राजमुद्रेतून प्रेरणा घेत, नवा ध्वज तयार करण्यात आला आहे. हा ध्वज अफाट, अथांग, विशाल सागरात आणि आकाशात युगानुयुगे डौलाने फडकत राहील यात काही वादच नाही.
याच ऐतिहासिक दिवशी पंतप्रधानांनी आणखी एक महत्वाची घोषणा केली आणि ती म्हणजे 'महिलांसाठी कोणतेही निर्बंध नसतील. विक्रांत जेव्हा सागरी सुरक्षेसाठी उतरेल, तेव्हा त्यावर अनेक महिला सैनिक देखील तैनात असतील. स्त्रीशक्तीमुळे भारताची आणखी एक नवी ओळख निर्माण होईल. ज्या प्रकारे समुद्री लाटांना काही मर्यादा नसतात, त्या अमर्याद असतात. त्याचप्रमाणे भारताच्या कन्यांनाही काहीच मर्यादा किंवा बंधने नसतील. त्यांना मोकळं आभाळ दिलं तर त्या उतुंग भरारी नक्कीच घेऊ शकतील.
आपल्या येणाऱ्या नवीन पिढीने लष्करी सेवेला नव्या दृष्टीने पाहत एक आव्हान म्हणून स्वीकारलं तर देश आत्मनिर्भर होण्यास विलंब लागणार नाही.
©️ सुनिता मधुकर पाटील.( मधुनिता )
W/o Madhukar Akaram Patil. Ex - POA(AH)