मधुनिता
गोदा भाग - 2
गोदा सरपंच बनल्यानंतर चौथ्या दिवशी गावातील एक पंच कसले तरी कागद घेऊन गोदाकडे आला आणि म्हणाला,
" तुला पंचायतीच्या मीटिंगमध्ये यायची गरज नाही. आम्ही पंच सगळ्या गोष्टी ठरवू तू फक्त कागदांवर सह्या करायचं काम कर."
" सरकारने माझ्यावर जवाबदारी सोपवली आहे त्यामुळे मी मिटींगला येणार आणि मी अश्या कोणत्याही कागदावर सही करणार नाही. माझा मुलगा कामानिमित्त बाहेर गेला आहे तो परत आल्यावर सगळे कागद तो मला वाचून दाखवेल तेंव्हा मी सही करीन." गोदा ने शांतपणे उत्तर दिलं.
" अगं पण आम्ही चुकीच्या कागदांवर थोड्याच तुझ्या सह्या घेतोय." तो चाचपडत म्हणाला.
" मी असं कुठं म्हटलं."
" गोदाबाई, सरपंच बनल्यावर तुम्ही लईच आगाऊ आणि चलाख झालात हो." तो तावातावाने म्हणाला आणि आल्या पावली परत गेला.
मामलेदारांनी तालुक्यातील सर्व गावातील सरपंचांची मिटिंग भरवली होती. त्या मिटिंगमध्ये सरकारतर्फे राबवल्या जाणाऱ्या वेगवेगळ्या योजना आणि वेगवेगळ्या कामासाठी मिळणारं अनुदान याबाबत माहिती देण्यात आली. गावच्या सरपंचानां फक्त आपल्या गावात असणाऱ्या असुविधांची माहिती सरकारपर्यंत पोहचवायची असते असं सांगितलं.
गोदा मिटिंग संपवून एस टी ने घरी येत होती. खिडकीतून एका मागे एक पळणारी झाडे पाहत तिच्या डोक्यातही विचारांची शृंखला तयार झाली. सरकार जर गावच्या प्रगतीसाठी इतका पैसा देतंय तर आजवर हा पैसा कुठे गेला. आजवरच्या पंचाना ओबडधोबड रस्ते आणि पाण्यासाठी मैलोनमैल पायपीट करणाऱ्या बायका आणि त्यांच्या डोक्यावरचे रिकामे हांडे नाही दिसले का?
बऱ्याच विचारांती ती वसंताला घेऊन मामलेदाराच्या ऑफिसात गेली. कोणकोणती कामं करायची यांच्या योजना तिच्या डोक्यात पक्क्या होत्या. सर्वात आधी तिला गावात पाण्याची सोय करायची होती.
" गुड, तुम्ही खुप चांगला विचार केला आहे गोदाबाई पण कोणतंही काम करण्यासाठी आधी सरकारला विनंती अर्ज पाठवला जातो. त्या अर्जावर इतर पंचांच्या सह्या असतात. मी तुम्हाला एक नमुना अर्ज देतो त्यानुसार तुम्ही सरकार दरबारी अर्ज द्या. तुम्हाला कुठेही अडलं तर मी आहेच मदतीला." गोदाच्या प्रस्तावावर मामलेदारांनी तिला सगळी प्रक्रिया नीट समजावून सांगितली.
एकदा गोदाने उपसरपंचाला पंचायतीचं लाईट बिल भरायचं काम सोपावल होतं. बरेच दिवस झाले तरी त्याने बिलाची पावती आणून दिली नव्हती. शेवटी वाट पाहून तिने त्याचं घर गाठलं आणि पावतीबद्दल विचारणा केली असता तो भडकला,
" गोदाबाई का उगी पिडताय. एकदा सांगितलं ना बिल जमा केलं आहे आणि असंही तुम्हाला पावतीनं काय करायचं आहे."
" मला सगळ्या खर्चाच्या पावत्या सरकारला पाठवायच्या आहेत." गोदा ने शांतपणे उत्तर दिलं.
" नाही देत मी पावती, काय करते बोल." तो आरेतुरे वर आला होता.
" दोन दिवसात जर पावती नाही जमा केली तर मी तुमची तक्रात करेन."
" काय गोदाबाई, चांगला जोक हाणलास की, अगं तुला नीट बोलता येत नाही आणि तू माझी तक्रार करणार? जा खुशाल तक्रार कर. नाही देत पावती." गोदा शांतपणे आल्या पावली परत गेली.
दोन दिवस वाट पाहून गोदाने उपसरपंचा विरोधात लिखित तक्रार मामलेदार ऑफिसात केली. त्या तक्रारीची दखल घेतली गेली आणि उपसरपंचाला पदावरून बरखास्त केलं गेलं. गावच्या भाषेत गोदाने उपसरपंचाचं तोंड काळं केलं होतं. गावात सगळीकडे याविषयी जोरदार चर्चा रंगली होती कारण गावच्या इतिहासात पहिल्यांदाच एखाद्या पंचाला त्याच्या पदावरून हटवण्यात आलं होतं.
गावात दुसऱ्यांदा गोदाची चर्चा रंगली ती पंधरा ऑगस्ट दिवशी. गावातल्या निम्याहून अधिक पुरुषांनी जर एक स्त्री पंचायतीच्या ऑफिसासमोर झेंडा फडकवणार असेल तर आम्ही कोणीही या कार्यक्रमाला येणार नाही असं फर्मान काढलं. पण गावचा तलाठी पुढे आला आणि म्हणाला,
" गोदाबाई तुम्ही अजिबात काळजी करू नका. मी आहे तुमच्या सोबत."
गोदा त्या दिवशी स्वच्छ धुतलेलं लुगडं नेसून ध्वजारोहण करण्यास सज्ज झाली. गावातील सगळ्या बायका आणि मुली गोदाच्या पाठीशी ठाम उभ्या राहिल्या.
गोदाला जाणवत होतं की गावचा तलाठी तिच्या प्रत्येक निर्णयाचं समर्थन करतोय. गर्दीत देखील तो तिला प्रेमाने एकटक न्याहाळत असतो. त्याचे ते प्रेमळ कटाक्ष तिला आत कुठेतरी सुखावत होते. पण गोदाला हे देखील ठाऊक होतं की तो कोणतंही काम बिना लाच घेता करत नाही. कामानिमित्त कधीही ते एकत्र असले की तो नेहमी म्हणे,
" सरकार कोणाचंही असो पण राज्य मात्र बायकांचं आहे हो." त्याचे असे प्रेमळ शब्द गोदाच्या मनात खोल घर करून राहत. ती कधीही एकटी असली की तो अशीच गोड गोड शब्दांची मोहिनी तिच्यावर घाली. हळूहळू तो गोदाच्या मनात घर करू लागला होता.
शहरातून कधी मोठे अधिकारी गावात आले की गोड गोड बोलून तलाठी नेहमीच तिला गळ घाली.
" गोदाबाई होऊन जाऊ द्या तुमच्या हातचा झणझणीत कोंबडीचा रस्सा."
तो तिच्या जेवणाची इतकी प्रशंसा करायचा की कधी कधी त्यानं काहीही न मागवता देखील ती आपल्या धाकट्या लेकाच्या हातून वेगवेगळे पदार्थ बनवून त्याच्या ऑफिसात पाठवत असे पण मोठा मुलगा वसंताला याबाबत कळालं की तो चिडायचा.
" इथे आपल्याच हाताची आणि तोंडाची गाठ घालता घालता नाकीनऊ येतंय आणि तू कुठे सगळं लुटवायला निघालीस.
" अरे, सरकारने एवढी मोठी जवाबदारी माझ्यावर सोपवली आहे तर माझं कर्तव्य आहे की मी माझ्या गावासाठी काहीतरी करावं. या कामात तलाठी माझी मदत करतो. बस्स एवढंच!" एवढं बोलून ती वसंताला गप्प करायची.
एक दिवस दुपारी गोदा पंचायतीच्या ऑफिसात काही कागद फाईलमध्ये व्यवस्थित लावत होती. इतक्यात काही कामानिमित्त तलाठी तिथे आला. त्याला हवी असणारी माहिती गोदाने त्याला दिली आणि काम झाल्यानंतर दारापर्यंत त्याला सोडवायला आली. तलाठ्याने एकदा तिच्याकडे वळून पाहिलं आणि तिचा हात हातात घेत म्हणाला,
" गोदा तू मला खूप आवडतेस. या गावची तू राणी आहेस आणि मी राजा."
तलाठ्याच्या अचानक अश्या वागण्याने ती बावरली आणि गोड लाजून ऑफिसात पळाली. तलाठीही तिच्या पाठोपाठ आत गेला आणि तिने स्वतःला त्याच्या मिठीत झोकून दिलं.
" गोदा, गावात पाण्यासाठी तू सरकारकडे हॅन्डपंपच्या मागणीसाठी जो अर्ज दिला होता त्याला मंजुरी मिळाली आहे. तुला फक्त एक काम करायचं आहे. येणाऱ्या खर्चाच्या खोट्या पावत्यांवर सह्या करायच्या आहेत. अर्धे पैसे आपण वाटून घेऊ आणि अर्धे बाकीचे पंच वाटून घेतील."
" काय...? काय बोलताय तुम्ही हे." गोदा विंचू डसल्या सारखी त्याच्यापासून विलग होत म्हणाली.
" यात वावगं काय आहे. योग्य तेच तर बोलतोय. अगं गावात सडक नाही त्यासाठी पण मंजुरी मिळाली आहे. गावातल्या दोन चार खड्यांवर माती टाकून सरकारला खोटा रस्ता आणि खोटी कागदपत्रं दाखवू. या गावातल्या अडाणी लोकांना काय कळतंय सरकारने किती पैसे दिले आणि किती नाही ते." तलाठ्याने दुसरा डाव टाकला.
" प्रेमाचं ढोंग करून तुम्ही मला फसवू पाहताय. तुम्ही माझ्या प्रेमाचा सरकारी पैश्यासोबत सौदा करायला निघालात."
" अगं प्रेम आणि पैसे यांचा काय संबंध. प्रेमासोबत चार पैसे पण मिळाले तर कुठं बिघडलं." त्याने निर्लजपणे दात इचकले.
" अरे तू प्रेमाने बोलून तर दाखवायचं. तुझ्यासाठी जीव पण द्यायला मागे पुढे बघितलं नसतं. जे प्रेम नवऱ्याकडून मिळालं नाही ते मी तुझ्यात शोधत होते पण प्रेमाच्या बाबतीत माझं नशीबचं खोटं."
" तुला काय वाटतं मला काही समजत नाही. इतकी वर्षे मी या गावात राहतेय. मी अडाणी आहे म्हणून काय झालं. मामलेदारच्या ऑफिसात सरपंचाची मीटिंग झाली होती ना तेंव्हाच मला कळालं होतं की का तुझ्या आणि इतर पंचांच्या घराच्या इमारती आभाळाला टेकायला चालल्या आहेत. तुम्ही लोकं सरकारी पैशावर स्वतःची पोळी भाजून घेत आहात. स्वतःच्या तिजोऱ्या भरत आहात. इकडे जनतेचं हाल झालं तरी चालेल. अरे, खराब रस्त्यामुळे गावात कोणी डॉक्टर यायला तयार नाही. गावातल्या बायकांची पाण्यासाठी चाललेली मैलोनमैल पायपीट तुम्हाला कधी दिसली नाही का?"
" अगं गोदा अशी काय करतेस. माझं जरा ऐक तरी..." म्हणत त्याने परत तिचा हात पकडला.
" बास, दोतोंडी मांडुळा! आता मी पण बघतेच की कसे तुम्ही सरकारी पैशावर ऐश करता ते."
तिने रागाने आपला हात सोडवत त्याला सुनावलं. ती तशीच रागाने घरी निघाली. रागाने तिचा उर लोहाराच्या भात्याप्रमाणे धपापत होता. तिची हालत पाहून सुशीलाने तिला पाण्याचा तांब्या आणून दिला. तिने आपल्या सुनेला सगळी हकीकत सांगितली पण काळजावर झालेल्या आघाताबद्दल ती कशी सांगणार होती.
या आघातानंतर तर तिने जणू काही शपथच घेतली की गावासाठी जे काही तिने ठरवलं आहे ते ती करून दाखवेल. गावातील दोन तीन इमानदार पंच यात तिच्या सोबत होते.
ती सकाळीच फडक्यात भाकर तुकडा बांधून घराबाहेर पडत असे. झाडाच्या सावलीत बसून ती सडकेच्या कामावर जातीनं लक्ष ठेवत होती. कोणी सामानाची अफरातफरी तर करत नाही ना? रोजगारी बायका कामात व्यस्त असताना त्यांच्या लहान लेकरांना सांभाळणं. एखादा मजदूर भुकेला असेल तर त्याला स्वतःच्या घरून जेवण नेऊन देणं. कोणी आजारी असेल तर त्याची काळजी घेणं. सरकारी पैश्यांचा हप्ता यायला कधी उशिर झाला तर पदरचे शेतातील धान्य विकून आलेले पैसे या कामात वापरले पण कामात कधी तिने खंड पडू दिला नाही. कंत्राटदारांचं पेमेंट, ट्यूबवेलसाठी लागणारं सामान, सरकारी अधिकाऱ्यांचा येण्या जाण्याचा खर्च या सगळ्यात तिचे पदरचे बरेच पैसे खर्च होत होते.
गावात जेंव्हा पहिल्यांदा ट्यूबवेलचं पाणी गावातल्या बांधाबंधातून वाहू लागलं तेंव्हा गोदाचे डोळे ही वाहू लागले.
गावातील रस्त्यांवरून गाड्या धावू लागल्या. रस्त्यांच्या बाजूने झाडं लावली तर हवा शुद्ध रहायला मदत होते म्हणून तिने रस्त्यांच्या बाजूने लिंबाची झाडं लावली. सरकारी कामात स्वतःच्या पदरचे वापरलेले पैसे परत मिळवण्यासाठी तिला वारंवार तलाठ्याकडे जावं लागे.
सरकारी पैसे हडपण्याचं स्वप्न जीच्यामुळे मातीस मिळालं तिला धडा शिकवायचा या उद्देशाने तलाठ्याने कधी तिच्याकडून पैसे मिळालेल्या पावतीवर तिची सही घेतली तिला कळालं देखील नाही. इमानदारीने काम करण्याच्या मोबदल्यात तिने बरेच शत्रू बनवले होते. कोणी मध्यरात्री घरावर दगड फेकून जातं तर कोणी रात्रीच्या काळोखात कचरा दारात फेकून जाई. गावं प्रगती करत होतं पण ती अनेक संकटांनी घेरली जात होती. कधी कधी रागाने तिची दोन्ही मुलं तिला सरपंचपदाचा राजीनामा देण्यासाठी दबाव टाकू लागले पण ती कोणालाही जुमानत नव्हती.
" मला अजून बरीच कामं करायची आहेत. गावात मुलींसाठी शाळा सुरू करायची आहे. मला एखाद्या पेपरवर सही करायची असेल तर तुम्हा दोघांची वाट पहावी लागते. त्यात किती वेळ वाया जातो. मला गावच्या मुलींना माझ्याप्रमाणे अपंग नाही बनवायचं. त्यांना सक्षम बनवायचं आहे. त्यामुळे मी कोणत्याही परिस्थितीत राजीनामा नाही देणार." ती मुलांना ठणकावून सांगायची.
" आई अगं, तू गाव सुधारलास पण आम्हाला कंगाल बनवलं. आम्ही शेती कशी करायची. तू पदरचे पैसे वापरून लष्कराच्या भाकऱ्या भाजल्यास. आम्ही कसं जगायचं ते सांग." वसंता सुशिलाचा नवरा गोदावर चिडायचा.
" अरे, मी गावाला उपाशी नाही राहू दिलं तर तुला कसं उपाशी मरू देईन."
गोदाने मामलेदारांशी बोलून वसंताला तालुक्याच्या ठिकाणी सुतगिरणीत कामाला लावलं. गोदाकडे जास्त पैसे नव्हते. तिने शेत गहाण ठेवून त्यातून आलेल्या पैशात किरणाचं दुकान थाटून लहान मुलाचं पालनपोषण करू लागली. तिने आपल्या कार्यकाळाच्या शेवटच्या दोन वर्षात पंचायतीचं नवीन ऑफिस बनवलं. मुलींचे चौथीपर्यंतचे वर्ग वाढवून पुढील वर्गांपर्यंत पुढे नेले. आणखी बऱ्याच सुविधा त्यांनी गावापर्यंत पोहचवल्या.
एक दिवस गावचा तलाठी रस्ता क्रॉस करत असता त्याला एका ट्रकने धडक दिली त्या धडकेत ट्रकचं चाक त्याच्या पायांवरून गेल्यामुळे त्याचे दोन्ही पाय गुढग्यातून निकामी झाले. हे जेंव्हा गोदाला समजलं तेंव्हा 'कर्माची फळं' इतकंच ती म्हणाली.
गोदाच्या जीवन प्रवासाने अश्विनी खूपच भारावून गेली होती. तिने गोदाचा जीवनप्रवास आपल्या लेखणीने समाजासमोर आणण्याचा निश्चय केला.
प्राचीन काळापासून स्त्रीकडे बीजधारणेचा गुण असल्यामुळे तिला आदिशक्ती मानून तिच्या मूर्ती बनवून तिला मखरात बसवून तिची पूजा केली जाते. कालांतराने पुरुषसत्ताक व्यवस्था वाढत गेली आणि एकीकडे स्त्रीची पूजा, तर दुसरीकडे तिचा छळ असा दुटप्पीपणाही वाढत गेला.
स्त्री! नेहमीच एका चौकटीत बंदिस्त राहिली. चौकट परंपरांची, चौकट समाजाची, चौकट जबाबदाऱ्यांची, चौकट दुबळेपणाची पण ही चौकट मोडत गोदा सारख्या काही स्त्रिया हिमतीने लढल्या. जे अशक्य होतं ते शक्य करून दाखवलं. अश्या असाधारण रणरागिनींना मानाचा मुजरा.
समाप्त...
©️ सुनिता मधुकर पाटील. ( मधुनिता )
20/10/2022
फोटो - क्रेडिट D-nesh kirve's painting ( google)
तर माझ्या वाचक मित्रमैत्रिणींनो तुम्हाला ही कथा कशी वाटली हे सांगायला अजिबात विसरू नका. असेच आणखी ब्लॉग वाचायचे असल्यास माझ्या मधुनिता या फेसबुक पेजला नक्की follow करा. कथा आवडल्यास लाईक, कमेंट आणि लेखकाच्या नावासहित शेअर करा.
© copyright
© all rights reserved.
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही.