इमान

मधुनिता

ग्रे लिफाफा

" पुन्हा ग्रे! काय गरज आहे?"

टेबलावरचा ग्रे रंगाचा लिफाफा पाहून त्याच्या तोंडून आपसूकच हे शब्द बाहेर पडले.

तिला ग्रे रंग खूप आवडतो हे त्याला माहीत होतं.

कारण,

तिला नेहमीच असं वाटायचं की जीवन हे फक्त चूक-बरोबर खरं-खोटं किंवा काळं-पांढर या आदर्शवादी तत्वांवर अवलंबून जगता येत नाही. इथं काळ्या आणि पांढऱ्या रंगाच्यामध्ये पंढऱ्याच्या थोडं पुढे आणि काळ्याच्या थोडं अलीकडे  ग्रे रंगाची शेड असते जी आपल्याला आपल्या सोयीनुसार जगण्याची मुभा देते.

बाकी लाल, पिवळा, हिरवा, निळा, नारंगी हे रंग जीवनात असतातच की पण विखुरलेले.

खरं तर ग्रे रंग लोकांना आपापल्या सोयीनुसार किंवा हिशोबाने जीवनात कितीतरी अनुकूल आणि प्रतिकूल परिस्थितींमध्ये न जाणे कितीतरी वेळा स्वतःला जस्टीफाय करण्याची संधी देतो.

आणि आपण सगळेच जाणतो की जीवन हे फक्त काळं-पांढर, खरं-खोटं किंवा चूक-बरोबर यावर नाही जगता येत.

पांढऱ्या आणि काळ्या टोकाच्यामध्ये असलेली ग्रे किंवा करडया रंगाच्या शेडलासुद्धा जीवनात तितकंच महत्व आहे.

म्हणूनच ती नेहमी चौकटीबाहेरचा निर्णय घेताना ग्रे म्हणजेच करडया रंगाचा वापर करे.

तिला लिहायला फार आवडतं. पत्र लिहणे म्हणजे तिचा आवडता छंदच जणू.

तो शिक्षणासाठी होस्टेलला राहत असताना देखील महिन्यातून ती त्याला वीसेक पत्र तरी पाठवायची.

त्याचे रूममेट्स त्याला नेहमी म्हणायचे,

" सम्या, अरे! तुझ्या आईचा तुझ्यावर खूप जीव आहे."

" अरे तसं काही नाही." 

तो ओघात असं बोलत जरी असला तरी साऱ्या जगाची श्रीमंती त्याला आई या एका शब्दात जाणवायची."

आजही तिने परत ग्रे रंगाच्या लिफाफ्यात पत्र पाठवलं होतं. 

तिला माहिती आहे की मी तिचं एकही पत्र वाचणार नाही आणि उत्तर ही देणार नाही, तर मग हा अट्टहास का?

" समर्थ, तुम्ही कधी आलात.?" समोर नेत्रा हसत उभी होती.

" हे काय आत्ताच."

" तुम्ही फ्रेश व्हा, मी चहा घेऊन येते."

जाता जाता नेत्राने एकदा ग्रे लिफाफ्यावर नजर टाकली  आणि समर्थकडे पाहिलं. त्याच्या डोळ्यात असंख्य प्रश्न होते. नेत्रा क्षणभर तिथेच थबकली आणि किचनकडे वळाली. नेत्रा तशी वाचाळ नव्हती. त्याच्यापेक्षा चार वर्षे लहान असली तरी त्याच्यापेक्षा खूप समजदार आणि विचारांनी परिपक्व होती.

मागील महिनाभरापासून चाललेली त्याची घुसमट ती  मुकदर्शक बनून पाहत होती. तिने बऱ्याच वेळा त्याला समजावण्याचा प्रयत्न केला पण त्याने नेहमीच तिच्या विचारांना धुडकावून लावलं.

" तुम्ही आजकालच्या मॉडर्न बायका. स्वतःला खूप पुढारलेल्या आणि अधुनिक समजता. तुम्हाला न समाजाची पर्वा न परंपरा आणि रितिरिवाजांची. ह्या वयात हे सगळं शोभतं का? अगं लोकं तोंडात शेण घालतील. आणि तू तिची वकिली करतेस."

ती समर्थच्या या बोलण्यावर हैराण झाली कारण समर्थचं वागणं बोलणं सगळंच हैराण करणारं होतं. तिने ज्या समर्थशी लग्न केलं होतं तो इतक्या कोत्या विचारांचा असेल असं तिला स्वप्नात देखील वाटलं नव्हतं. वैतागून शेवटी तिने हा विषय काळावर सोपवून दिला आणि जे घडेल ते मुकदर्शक बनून पाहत रहायचं ठरवलं.

त्याला माहिती होतं की नेत्रा आणि आईचं रोज बोलणं होतंय. पण त्याने कधी तिला तसं स्पष्ट विचारलं नाही कारण दोघांच्यात घडणाऱ्या मूक संवादातल्या एकाही प्रश्नाचं समाधानकारक उत्तर त्याच्याकडे नव्हतं. 

'का पाठवतेय ती इतकी पत्रं. तिला चांगलंच माहिती आहे की मला तिचं एकही पत्र वाचायचं नाही, कधीच नाही. मग का?' 

समर्थ डोकं हातात घट्ट पकडून विचार करत होता.

वसुधाला आजही समर्थच्या उत्तराची आस होती. पोस्टमनच्या वाटेकडे डोळे लावून ती व्हरांड्यात बसली होती.

बराच वेळ वाट पाहिल्यानंतर अरहमच्या तीक्ष्ण नजरेकडे कानाडोळा करत ती स्वयंपाकघरात गेली आणि दोघांसाठी चहाचं आधण गॅसवर ठेवलं.

" काय झालं? दहा मिनिटांपूर्वी तर चहा घेतला होता. आता पुन्हा चहा."

" काही नाही, असंच पुन्हा प्यायचं मन झालं."

" आजही पत्राचं उत्तर आलं नाही म्हणून ही बेचैनी."

वसुधा काहीच बोलली नाही.

तिच्या मनाची अस्वस्थता अरहमला समजत होती. तिच्या शांत आणि संयमी चेहऱ्याआड दडलेलं एकुलत्या एका लेकाबद्दलचं प्रेम डोळ्यांवाटे वाहताना कित्येकदा अरहमने पाहिलं होतं. 

समर्थ होताच तसा थोडा खोडकर, थोडा लाघवी आणि आपल्या वयाच्या मुलांपेक्षा थोडा अधिक हुशार.

शेजारीच राहणारा त्याचा जिगरी दोस्त विनय आणि वसुधाचा एकुलता एक मुलगा.

लहानपणापासूनच अरहम आणि समर्थमध्ये एक गोड नातं होतं. त्याला पाहताच समर्थ चाचू sss चाचू sss चा पुकारा करत त्याच्या मागेपुढे फिरत राही. रोज संध्याकाळी अरहमने आणलेल्या चॉकलेटने त्याच्या दिवसाची सांगता हा तर अलिखित नियमच होऊन गेला होता. समर्थ जसजसा मोठा होत गेला तसं दोघांमधील नातं अधिकाधिक घट्ट होत गेलं.

सादिया आणि नादिया अरहमच्या जुळ्या मुली. 

दोघीही समर्थवर जीव ओवाळून टाकायच्या. त्यांच्या आयुष्यातील भाऊ नावाची कमतरता समर्थने भरून काढली होती. 

तो दोघींच्याही गळ्यातील ताईत होता ज्याला त्या जीवापाड जपायच्या.

काळाचं चाक पुढं सरकत राहिलं आणि जातीपातीचं बंधन न जुमानता त्यांचं नातं अधिकाधिक घट्ट होत गेलं.

उच्चशिक्षणानंतर समर्थ नोकरी निमित्ताने विदेशी गेला आणि कालांतराने तिकडचाच झाला. देश विदेशातील अंतरा सोबत मनातील अंतर देखील वाढू लागलं.

सादिया आणि नादियाच्या लग्नानंतर त्यांची आई रुखसार सगळ्या जबाबदाऱ्यानां इतिश्री म्हणून जीवन नावाच्या भवसागरात अरहमला एकटं सोडून कायमची निघून गेली.

त्याच्या एकटेपणात विनय आणि वसुधाने कायम त्याची सोबत केली. त्या दोघांनी त्याला सावरलं नसतं तर तो कोणत्या परिस्थितीत असता याची कल्पना न केलेलीच बरी.

सादिया आणि नादिया दोघींनीही त्याला आपल्यासोबत त्यांच्या सासरी घेऊन जाण्याचा भरपूर प्रयत्न केला पण मुलींच्या सासरी जाऊन राहण्यापेक्षा त्याने रुखसारच्या आठवणींसोबत त्यांच्या स्वतःच्या घरी राहणं स्वीकारलं. सोबतीला विनय आणि वसुधा सारखे जीवाला जीव देणारे मित्र होतेच.

वसुधा विचारांच्या तंद्रीत हरवली होती,

" वसुधा...!"

ती काहीच बोलली नाही. पातेल्यातला चहा आटत चालला होता.

अरहम वसुधाच्या चेहऱ्यावरचे भाव आणि मौनाची भाषा समजण्याचा प्रयत्न करत होता.

त्यांना सगळंच ठाऊक होतं.

पातेल्यातल्या आटणाऱ्या चहा कडे पाहून वसुधाचं मन व्यथित झालं.

" या चहासारखं समर्थच्या मनातील आपल्याबद्दलचं प्रेम पण आटलं का, काय चुकलं आपलं, इतकं का रागावला तो आपल्यावर?"

" वसुधा, शांत व्हा."

" तो मला ओळखत नाही का? मी त्याची आई आहे. आपली आई या वयात वासनेला बळी पडून हा निर्णय घेतेय. असा विचार तो कसा करू शकतो. इतक्या कुंठित विचारांचा आणि आखूड बुद्धीचा कसा निघाला तो. त्याला कळत कसं नाही जीवन फक्त चूक आणि बरोबरच्या मर्यादेत जगता येत नाही." वसुधाच्या मनाची उद्विग्नता शब्दाशब्दात जाणवत होती.

तिच्या प्रश्नांची उत्तरं अरहमकडे सुद्धा नव्हती. 

हेच प्रश्न त्याच्या मनात देखील थैमान घालत होते.

सुरवातीपासूनच विनय आणि वसुधा आधुनिक आणि पुरोगामी विचारांचे होते. म्हणूच त्यांच्या विचारात एक प्रगल्भता होती.

त्यांच्या आचार विचारात कुठेच ना जातीपातीची जीवघेणी घुसमट होती ना जुनाट रूढी परंपरांची बंधने.

म्हणूनच तर अरहम आणि रुखसार सोबत त्यांच जिवाभावाचं नातं जोडलं गेलं होतं.

जीवनात किती तरी उतारचढाव आले. कितीतरी नात्यांमध्ये अधिक उणे होऊन त्यांची समीकरणे बदलली. पण ह्यांच नातं नेहमी अबाधित राहिलं.

काळ कधी कोणाला थांबत नाही आणि परीक्षा घेतल्याशिवाय कोणाला सोडत नाही. काळाचीच इच्छा जणू की जीवनाच्या संध्यासमयी अंततः एकमेकांना निरंतर साथ देण्यास बाकी उरले ते फक्त अरहम आणि वसुधा.

अनपेक्षितपणे एका सडक दुर्घटनेत विनय हे जग कायमचं सोडून गेले. वसुधावर क्षणात दुःखाचा डोंगर कोसळला. विनयशिवाय जगणं तिला ठाऊकचं नव्हतं. विनय आठवडाभर आय सी यू मध्ये होते. त्यांची मरणाशी झुंज चालू होती. वसुधाला अंदाज आला होता की हे युद्ध जिंकणं अशक्यप्राय आहे. अर्धवट ग्लानीत ते सारखं सारखं वसुधाचं नाव घेत होते. जीवनाच्या प्रत्येक वळणावर दोघे हात हातात घेऊन चालत आले होते. कधीच एकमेकांचा हात त्यांनी सोडला नव्हता आणि आज अचानक आयुष्याच्या मावळतीला जेंव्हा सोबतीची, भावनिक आधाराची जास्त गरज असते तेंव्हा ते तिला कायमचं एकटं सोडून चालले होते.

या कठीण काळात अरहम दिवस रात्र त्यांच्या सोबत होता. इतकंच काय तर विनयच्या रक्तात अरहमचं एक बाटली रक्त देखील वाहत होतं.

" डॉक्टर माझ्या शरीरातील रक्ताचा थेंबनथेंब त्याच्या रक्तात मिसळा पण माझ्या मित्राला वाचवा हो." अरहम हतबल होऊन डॉक्टरांच्या पाया पडला होता.

" अरहमभाई, एका मर्यादेपर्यंतच आम्ही तुमचं रक्त घेऊ शकतो. माफ करा."

पाण्याविना तडफडणाऱ्या मासळी सारखी अवस्था वसुधा आणि अरहमची झाली होती. विनयसोबतच 'बीप-बीप' च्या आवाजावर दोघांचेही प्राण अडकले होते.

आणि अचानक, वसु.... व..सु... अरहम.. या.. र.. एक.. तुम्हा.. रा.. भरोसा.. मा.. झ्या.. वसु.. ची.. का.. ळ.. जी..

अरहमच्या हातात विनयचा थंडगार निर्जीव हात होता. क्षणात सारे पाश तोडून त्यांनी पैलतीर गाठला होता. कानात गुंजत राहिले ते विनयचे शेवटचे शब्द,'अरहम, यार एक तुम्हारा भरोसा, माझ्या वसुची काळजी.'

'धडाम.....' च्या आवाजासोबत वसुधा खाली कोसळली.

स्वतःला कसंतरी संयत करत अरहम वसुधाला सावरू लागला. विनयचं जाणं दोघांनाही आतून तोडून गेलं. तीन वर्षांपूर्वी रुखसार आणि आता विनय. दोघांच्याही जीवनाच्या दिशा हरवल्या होत्या.

जगण्याची आशा मावळली असली तरी विनयची अंतिम इच्छा आणि त्याला दिलेलं अबोल वचन, ती जबाबदारी अरहमला जगण्यास प्रवृत्त करत होती.

समर्थ दुसऱ्या दिवशी परदेशातून परत आला. अपघाताबद्दल कळाल्यानंतर बरेच प्रयत्न केल्यानंतर सगळी जमवाजमव करून भारतात आला तेंव्हा विनय हे जग सोडून गेला होता.

महिनाभरानंतर तो आणि नेत्रा जेंव्हा परत परदेशी निघाले तेंव्हा वसुधाला सोबत चलण्यासाठी खूप आग्रह केला पण इथल्या विनयच्या आठवणींना सोडून जाण्यास तिने साफ नकार दिला. 

अरहमने पण तिला समजावण्याचा खूप प्रयत्न केला पण ती कोणालाच बधली नाही.

शेवटी समर्थ आणि नेत्राला नाईलाजाने वसुधाला भारतातच सोडून परदेशी जावं लागलं.

विनयच्या जाण्याने वसुधा पार खचली होती. एक मजबूत, आत्मविश्वासाने भारलेली, तनामनाने खंबीर वसुधा कुठे तरी हरवली. ती वारंवार आजारी पडू लागली. दूर राहणाऱ्या समर्थला ती काहीच सांगत नसे.

अशात फक्त अरहमच होता जो तिच्या निराशेच्या गर्तेत हरवल्या मनाला उभारी देण्याचं काम करत होता. ती काहीही न बोलता तो तिच्या मनातलं सगळं ओळखत होता. न सांगता तो नेहमी तिच्या दिमतीला हजर असे. विनयला दिलेलं अबोल वचन तो निमूट पाळत होता.

निव्वळ त्याच्या सोबत असण्याने वसुधाला खूप धीर यायचा.

त्या दोघांमधील सहज आणि निश्चल नातं एकमेकांचा आधार होतं तर जगाच्या नजरेत अनैतिकता.

सुरवातीला शेजापाजाऱ्यांच्यात चाललेल्या कुजबूजीकडे दोघांनीही दुर्लक्ष केलं पण इतक्यात हार मानतील ते शेजारी कसले?

प्रत्येक नात्याला विशिष्ट व्याख्येत बसवणं आणि जर नाहीच बसलं तर त्याला तोडून मोडून वेगळाच रंग देणं ही तर जगरीतचं. 

अरहम आणि वसुधाचं नातंसुद्धा जगाच्या व्यवहारिक बुद्धीच्या कसोटीवर जोखलं जाऊ लागलं.

एक सहज सुंदर नातं विकृत मानसिकता आणि कुविचारांना बळी पडत होतं.

" काय गं वसुधा, लेक सून असताना तुला काय अवदसा आठवली. एका परपुरुषासोबत फिरत असतेस. शोभतं का या वयात! रात्री अपरात्री एका परपुरुषाचं घरी येणं पटतं का तुला? अगं, विनय होता तोवर ठीक होतं पण आता..."

शेजारच्या साठे बाईंच्या बोलण्याने वसुधा खोलवर दुखावली.

" अहो, ते फक्त माझी विचारपूस करायला येतात."

" हो ग, मला माहिती आहे पण लोकं पाठीमागे काय काय बोलतात ठाऊक नाही का तूुला?"

वसुधा काहीच बोलली नाही.

एक दिवस थोडं संकोचत तिने ही गोष्ट अरहमला सांगितली.

ते थोडा वेळ गप्प बसले आणि थोडा विचार करून म्हणाले,

" मी समर्थशी बोलू का? तो येऊन तुम्हाला घेऊन जाईल. तुमची काळजी घेणारं कोणीतरी हवं आहे. इथं मी तुम्हाला एकटं नाही सोडू शकत. लोकांच्या बोलण्याला मी भीक घालत नाही पण तुम्हाला त्रास झालेला मला सहन होणार नाही. त्यामुळे तुम्ही समर्थकडे रहायला जा. मी आजच त्याच्याशी बोलतो."

" आणि तुमचं काय? तुम्ही नादिया किंवा सादियाकडे जाणार आहात का? मी पण तुम्हाला असं एकटं नाही सोडू शकत. मलाही तुमची काळजी आहे. बोला तुम्ही जाणार आहात का मुलींकडे." वसुधा एका दमात बोलली.

अरहमचा कंठ दाटून आला. त्याने काहीच उत्तर दिलं नाही. वसुधाने आवंढा गिळत आपला निर्णय ऐकवला,

" तिथं लेकासुनेचं व्यस्त जीवन, देश परका, माती, हवा पाणी परकं, तिथे मी किती रुळेन माहिती नाही. इथे तुम्ही आहात. आपला देश, हवा, पाणी, माती सगळं आपलं. लोकांचं काय, लोक बोलत राहणार. मी इथून कुठेही जाणार नाही."

त्यादिवशी वसुधाला जाणीव झाली की ती अरहमला असंच एकटं सोडून नाही जाऊ शकत. जितकी काळजी अरहमला तिची होती तितकीच तिला अरहमची.

काळाचं चक्र फिरत राहिलं, दिवस सरत राहिले.

दोघ सावलीसारखे एकमेकांची पाठराखण करत होते.

एका वेगळ्याच बंधनात दोघे बांधले गेले होते. तो बंध सन्मान, आपलेपणा आणि एकमेकांबद्दल असणारी कृतज्ञाता याने भारला होता.

" कैसे हो अरहम भाई? आप तो ईद का चांद हो गए। बहोत दिन हुए आपसे मिलना नही हुआ तो आपका हालचाल लेने आ गया।" अरहमचे एक परिचित त्यांना भेटण्यासाठी घरी आले होते.

पण तिथली वसुधाची उपस्थिती त्यांना खटकत राहिली. 

दोघांबद्दल बऱ्याच गोष्टी त्यांच्या कानावर आल्या होत्या.

" अरहम भाई, ऐसा कोनसा रिश्ता है आप दोनों मे? इतनी फिकर, परवाह, देखभाल तो कोई सगा भी नही करता। भलेही आप दोनो की नजरो मे यह रिश्ता पाक साफ हो पर दुनिया का क्या? दुनिया की नजर मे तो... चलो छोडो।"

त्या दिवशी अरहमला ते बोलणं सहन झालं नाही. वसुधाबद्दल कोणी चुकीचं अवाक्षर जरी काढलं तर ते त्यांना सहन होत नव्हतं.

" वसुधा, तुम्ही काही दिवसांसाठी समर्थकडे रहायला जा." 

" का? तुम्हाला असं एकट्याला टाकून मी कुठेही जाणार नाही."

" मग आता तुम्हीच द्या मघाशी त्या परिचिताने विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर. का तुम्ही मला एकट्याला सोडून जाऊ शकत नाही. कोणतं नातं आहे आपल्या दोघात?"

वसुधा निरुत्तर होऊन एकटक त्यांच्याकडे पाहू लागली.

" लोकांच्या बोलण्याकडे तुम्ही कधीपासून लक्ष द्यायला लागलात. हे तर फार पूर्वीपासून चालूच आहे आणि तुम्हीच म्हणाला होता ना की लोकं काय बोलतात याने मला फरक पडत नाही. मग आज काय झालं?"

अरहम काहीच बोलला नाही.

मौनाची एक भाषा असते. जेंव्हा दोन जीव निरपेक्ष भावनेने एकत्र येतात तेंव्हा मौनातून अबोल, सुप्त भावना देखील एकमेकांसमोर उजागर होतात आणि वसुधापण अरहमच मौन ऐकत होती आणि समजतही होती.

विषयाला इथेच पूर्णविराम लागला. बरेच दिवस सरले. दोघांच्या नात्याबद्दल बरंच काही त्यांच्या कानावर येत राहिलं. प्रत्येकाची सहन करण्याची एक सीमा असते. ती सहनशक्तीची सीमा ओलांडली की जगणं असह्य होत जातं. तसंच काहीसं आताशा होत होतं. शेवटी जनटीकेला कंटाळून दोघांनी एक निर्णय घेतला.

सोबत राहण्याचा! अशी व्यवस्था जी समाजमान्य आहे आणि ज्यामुळे ते दोघ विनासंकोच समाजाची पर्वा न करता एकमेकांसोबत राहून एकमेकांची व्यवस्थित काळजी घेऊ शकतील. 

लग्न! हा एकमेव पर्याय होता जो त्यांच्यावर होणाऱ्या चिखलफेकीला सडेतोड उत्तर होतं.

त्यांनी निर्णय घेतला खरं पण तो आमलात आणणं खूप कठीण होतं. दोघेही आजवर आपापल्या जोडीदारांप्रती प्रामाणिक आणि समर्पित होते. त्यामुळे हा निर्णय घेताना संकोच आणि मुख्य म्हणजे आपण आपल्या दिवंगत जोडीदाराची प्रतारणा किंवा फसवणूक तर करत नाही ना ही भावना दोघांच्याही मनात होती.

विनयने जाताजाता वसुधाची जवाबदारी अरहमवर तर सोपवली होती. त्यामुळे अशा बदलत्या परिस्थितीमध्ये विनयची शेवटची इच्छा पूर्ण करण्याचा आणि लोकांची तोंड बंद करण्याचा हा एकच उपाय त्यांना दिसत होता पण तेही तितकंच सहजसाध्य नव्हतं.

जिथे त्यांच्या या निर्णयावर अरहमच्या मुली खुश होत्या. तर वसुधाचा मुलगा समर्थचा या लग्नाला विरोध होता. 

" आई, अगं काय हे? ह्या वयात शोभतात का ही असली थेरं! आणि ती ही अरहम चाचू सोबत. तुला माहिती नाही का ते मुसलमान आहेत? तू असं काहीही करणार नाहीस."

समर्थच्या या बोलण्यावर वसुधा अवाक झाली,

लहान असताना चाचू...चाचू... करत त्यांच्या मागे फिरत लाड करवून घेताना त्यांच्याकडून सगळ्या फर्माईशी आणि हट्ट पुरवून घेताना आणि आता विनयच्या मृत्यूपश्चात माझी जबाबदारी विश्वासाने त्यांच्यावर सोपवताना ते मुसलमान आहेत, त्यांचा धर्म वेगळा आहे हे माहित नव्हतं का त्याला, मग आताच का त्यांचा धर्म...का?

विनयला जाऊन चार वर्षं उलटली तरी समर्थला पुन्हा परतून भारतात यायला जमलं नाही. विचारलंच तर वेळ नाही, तूच ये अमेरिकेला अशा अनेक सबबी त्यानं पुढे केल्या. ह्या चार वर्षात प्रत्येक सुख दुःखात अरहमची सोबतच तर होती. विना तक्रार, निरपेक्षपणे ते सोबत करत होते. जणू काही वसुधाचं अस्तित्व त्यानां जगवत होतं आणि अरहमचं असणं वसुधाला.

तिला समर्थचं वागणं खटकत होतं. जसं नातं अरहम आणि समर्थमध्ये लहानपणापासून होतं त्यावरून तरी समर्थ त्यांना सहज स्वीकारेल अशी आशा वसुधाला होती.

उच्च शिक्षणानंतर नोकरीसाठी परदेशी जाऊन त्याला बारा ते तेरा वर्षं झाली असतील. या बारा तेरा वर्षात किती जवळ राहिला असेल तो. प्रत्येक चार दिवस, आठवड्यांनी पाठवलेल्या पत्रांनी बांधलेलं नातं इतकं कच्च होतं का? तो आपल्या आईला ओळखत नाही का? पत्रात लिहलेल्या गोष्टी, भावना फक्त काळी निळी अक्षरं होती का? या कोणत्याच प्रश्नांची उत्तरं तिच्याकडे नव्हती.

रजिस्ट्रेशन केलं आणि ठरलेल्या दिवशी कोर्टात जाऊन दोघांनी सह्या केल्या. अचानक सादिया आणि नादियाने कोर्टात हजर राहून दोघांना आश्चर्याचा धक्का दिला. नेत्राने देखील फोन करून वसुधाला भरभरून शुभेच्छा दिल्या पण तिच्या आवाजावरून ती खूप खुश वाटत असली तरी ती न येऊ शकल्याचं शल्य तिच्या वारंवार माफी मागण्यातून जाणवत होतं.

समर्थ त्यानंतर वसुधाशी न फोनवर बोलला न तिच्या एखाद्या पत्राचं उत्तर पाठवलं. ती वरचेवर पत्र पाठवत राहिली आणि उत्तराच्या अपेक्षेने पोस्टमनची वाट पाहत राहिली. पण दरवेळी निराशाच तिच्या पदरी पडली.

राहून राहून नेहमी तिला एकच प्रश्न पडायचा की तिने चुकीचा निर्णय तर नाही घेतला? पण मागील चार वर्षांपासून अरहम आणि ती ज्याप्रकारे भावनात्मक रूपाने एकमेकांवर निर्भर झाले होते ते पाहता त्यांनी काहीच चुकीचं केलं नाही याची खात्री तिला पटली.

तिला खात्री होती समर्थ जास्त दिवस तिच्यावर नाराज नाही राहू शकत. एक न एक दिवस तिची अवस्था आणि तिने घेतलेल्या निर्णयाचं औचित्य नक्कीच त्याला समजेल. 

आजही त्याने रागात बोललेले शब्द तिच्या काळजाला चिरत होते,

" लाज वाटते मला की मी तुझ्या पोटी जन्म घेतला."

इतक्या टोकाचं कसं बोलू शकतो हा! तिला कळत नव्हतं की कसं त्याला आपली बाजू पटवून द्यावी. 

ती नेहमी नेत्राला फोन करून विचारत असे,'माझी पत्रं मिळतात का गं त्याला.' 

पण नेत्रा यावर फक्त 'हो' म्हणून गप्प बसे.

तिच्या 'हो' वरून वसुधाला अंदाज यायचा की समर्थला पत्रं तर मिळतात पण त्याने अजून एकही पत्र उघडून वाचण्याची तसदी घेतली नाही.

तिला खात्री होती समर्थ जास्त दिवस अरहम आणि तिच्यापासून दूर राहू शकत नाही? राहून राहून किती दिवस नाराज राहील?

पण तिच्या नशिबी वाट पाहणं लिहिलं होतं बहुतेक. सहा सात महिने उलटले तरी समर्थने न संपर्क साधण्याचा प्रयत्न केला न पत्रांची उत्तरं पाठवली.

अशातच एक दिवस नेत्राचा फोन आला आणि ती आठवडाभरासाठी ऑफिसच्या कामाने भारतात येत असून  वसुधा आणि अरहमसोबतच आठवडाभर राहणार असल्याचं सांगताच वसुधाच्या आनंदाला पारावार उरला नाही आणि ती नव्या जोमाने तयारीला लागली.

पण नियतीला काही औरच मंजूर होतं. मानवी कल्पना आणि ईश्वरी योजना यांचा कधी मेळ होतो का? 

नेत्रा नको म्हणत असताना देखील तिला घ्यायला एअरपोर्टला जातानाचा प्रवास हा वसुधा आणि अरहमचा अंतिम प्रवास असेल याची कोणाला यत्किंचितही कल्पना नव्हती.

नेत्रा एअरपोर्टवर दोघांची वाट पाहत असतानाच एका अनोळखी नंबर वरून तिला कॉल आला आणि तिच्या हातातील फोन खाली गळून पडला. कुठे ती घरी जाण्यासाठी उत्साहित होती आणि कुठे नियतीने आपले कालचक्र चालवत तिला आय सी यू च्या दारात आणून उभा केले होते.

एअरपोर्टला येते वेळी झालेल्या अपघातात अरहमने जागीच जीव सोडला होता तर वसुधा आय सी यू मध्ये जीवन मरणाच्या दारात उभी होती. नेत्रा अजूनही धक्क्यातच होती. तरीही तिने स्वतःला सावरत समर्थला फोन केला,

" कधीपर्यंत नाराज राहणार आहेस समर्थ, ते तुझ्यावरच काय तर आपल्या सगळ्यांवर, या जगण्यावर नाराज झाले रे."

असं काहीतरी घडेल असं समर्थला कधीच वाटलं नव्हतं. तो फक्त आपल्या पूर्वग्रहाने ग्रस्त वसुधा आणि अरहमच्या नव्या नात्याला मान्य करत नव्हता इतकंच. त्याच्या स्वतःशीच चाललेल्या अंतरद्वंद्वामुळे बाकीच्या गोष्टी अप्रत्याशितच होत्या.

जेंव्हा तो भारतात पोहचला तेंव्हा वसुधासुद्धा सगळ्या पाशातून मुक्त झाली होती. मागे सोडलं होतं ते निर्जीव कलेवर शेवटच्या संस्कारांसाठी.

शेवटच्या क्षणी तिची बेचैन नजर समर्थला शोधत होती. हताश वसुधाने भरल्या डोळ्याने आणि कापत्या हाताने नेत्राच्या डोक्यावरून हात फिरवला आणि डोळे मिटले.

सादिया आणि नादिया सुद्धा तातडीने तिथे पोहचल्या होत्या.

एक अध्याय संपला होता. 

पंधरा दिवसांनंतर नेत्राने बँकेचं लॉकर उघडलं. त्यात प्रॉपर्टीचे पेपर, दागिने, दोघांची मृत्युपत्र याशिवाय एका ग्रे लिफाफ्यात काही जुने कागदपत्रं होती.

माहिती नाही का नेत्राने सहजचं तो लिफाफा समर्थला दिला. 

" ग्रे लिफाफा...." समर्थच्या तोंडून बाहेर पडलं. 

बँकेतून घरी परतल्यानंतर तो बराचवेळ त्या लिफाफ्याला एकटक पाहत राहिला आणि काहीतरी विचार करत त्याने तो उघडला.

सगळ्यांची उत्सुक नजर त्या लिफाफ्यावर होती.

त्यातून काही कागदपत्रे त्याने बाहेर काढली आणि कापत्या हाताने उघडून वाचता वाचता थरथरू लागला. त्याच्या चेहऱ्याचा रंग उडाला होता.

त्याची अवस्था पाहून सादियाने त्याच्या हातातील कागद घेतले. नादिया आणि नेत्राने त्याला सावरण्याचा प्रयत्न केला. 

सादियाने एका दमात तो कागद वाचला. कागदावरचा मजकूर ऐकून आणि समजून सगळेच अवाक झाले. कोणाला काय बोलावे काही सुचेना. समर्थच्या अस्वस्थतेचं कारण स्पष्ट झालं होतं. 

ते ग्रे लिफाफ्यातले पिवळे पडलेले कागद समर्थला कायदेशीर दत्तक घेतलेले पेपर्स होते.

समर्थला वसुधा आणि विनय ने तीस वर्षांपूर्वी एक अनाथाश्रमामधून दत्तक घेतलं होतं आणि ही गोष्ट कोणालाच माहीत नव्हती.

समर्थला काय बोलावं काहीच सुचत नव्हतं. त्याला खूप मोठा धक्का बसला होता. पश्चात्ताप, ग्लानी, दुःख आणि न जाणे कितीतरी मिश्र भावना त्याच्या डोळ्यातून पाझरू लागल्या.

त्याच्या कानात सात आठ महिन्यांपूर्वी शेवटचे बोललेले शब्द घुमू लागले, 

" लाज वाटते मला की मी तुझ्या पोटी जन्म घेतला."

त्यानेच बोललेले शब्द आज त्याचं काळीज चिरत होते.

त्याची घुसमट होत होती. त्याला आईच्या कुशीत शिरून खूप रडावं वाटत होतं पण त्याच्या उपेक्षित शब्दांमुळे ती कूस आज कायमची हरवली होती.

का नाही मी जातपात, समाज, हे जग या आधी आईचा विचार केला जसा तिने दत्तक घेताना माझा केला.

मला दत्तक घेताना किती लोकांचा विरोध पत्करला असेल, किती लोकांना नाराज केलं असेल. चाकोरी बाहेरचा निर्णय घेताना त्रास झाला असेल आणि मी... मी काय केलं?? त्याला आज आईने बोललेले शब्द पुन्हा आठवत होते.

" जीवन हे फक्त चूक-बरोबर, खरं-खोटं किंवा काळं-पांढरं या आदर्शवादी तत्वांवर अवलंबून जगता येत नाही. इथं काळ्या आणि पांढऱ्या रंगाच्यामध्ये, पंढऱ्याच्या थोडं पुढे आणि काळ्याच्या थोडं अलीकडे  ग्रे रंगाची शेड असते जी आपल्याला आपल्या सोयीनुसार जगण्याची मुभा देते. खरं तर ग्रे रंग लोकांना आपापल्या सोयीनुसार किंवा हिशोबाने 

जीवनात कितीतरी अनुकूल आणि प्रतिकूल परिस्थितींमध्ये न जाणे कितीतरी वेळा स्वतःला जस्टीफाय करण्याची संधी देतो.

आणि आपण सगळेच जाणतो की जीवन हे फक्त काळं आणि पांढर किंवा खरं आणि खोटं आणि चूक-बरोबर यावर नाही जगता येत.

म्हणूनच चौकटीबाहेरचा निर्णय घेताना मदत करणारा ग्रे म्हणजेच करडा रंग मला खूप भावतो."

त्यानंतर आजवर त्याने न उघडलेले सगळेच ग्रे लिफाफे उघडले गेले आणि त्याला त्या ग्रे लिफाफ्यांमध्ये आईचं वास्तल्य, प्रेम आणि विश्वास सामावलेलं जाणवत राहिलं.

©️ सुनिता मधुकर पाटील.

28/8/2024

तर माझ्या वाचक मित्रमैत्रिणींनो तुम्हाला ही कथा कशी वाटली हे सांगायला अजिबात विसरू नका. असेच आणखी ब्लॉग वाचायचे असल्यास माझ्या मधुनिता या फेसबुक पेजला नक्की follow करा. कथा आवडल्यास लाईक, कमेंट आणि लेखकाच्या नावासहित शेअर करा.

© copyright

© all rights reserved.

या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही