मधुनिता
धग
प्रत्येकाच्या मनात एक ठिणगी असते. ती आतल्याआत निरंतर धगधगत असते. कधी ती समई पेटवून अंधकार नाहीसा करते तर कधी वणव्याचं रूप घेऊन सारं भस्मसात करून टाकते.
अशाच असंख्य ठिणग्या सावीच्या मनात धगधगत होत्या. लोहाराच्या भात्या सारखा तिचा उर वर खाली धपापत होता. अश्रूभरल्या नयनांनी तिने अपेक्षेने आईकडे पाहिलं. दोघींची नजरानजर होताच आईने तोंड फिरवलं. बाबांनी तर दोन दिवसांपासून तिच्याशी बोलणं टाकलं होतं. तिने बऱ्याचदा त्यांच्याशी बोलण्याचा प्रयत्न केला पण त्यांनी तिच्याशी अबोलाच धरला होता जणू. ते तिच्या कोणत्याच वक्तव्याला प्रतिसाद देत नव्हते.
एखाद्या व्यक्तीची मन:स्थिती, भावना ओळखणं आणि आपल्याला ती कळली आहे हे तिच्यापर्यंत पोहोचवणं, म्हणजे एम्पथी.. एम्पथी शब्दातून, कृतीतून, नजरेतून अगदी एखाद्या स्पर्शातूनही व्यक्त होते. एक प्रकारे हा समोरच्याला दिलेला प्रतिसाद असतो. एखाद्या व्यक्तीबरोबर मतभेद आहेत पण तिचं सहकार्यही मिळवायचं आहे, अशा परिस्थितीत एम्पथीला पर्याय नाही. पालक म्हणून तर अशा वेळा आपल्या समोर ठायी ठायी येत असतात. तीच वेळ आज सावीच्या आईबाबांवर आली होती.
संध्याकाळी दिवेलागणीची वेळ, घरात किती गडबड असायची. बाबांची ऑफिसवरून यायची वेळ, रात्रीच्या जेवणाची लगबग, टीव्हीवरच्या सिरियल्सचा रोजचा रतीब, सगळीच घाई पण याक्षणी आई देवघरात डोक्याला हात लावून देवांना एकटक पाहत बसली होती.
" आई अगं, ऐक ना." सावीने आईशी बोलण्याचा प्रयत्न केला.
" काय ऐकायचं, आणखी काही बाकी आहे का?"
" माझं एकदा ऐकून तर घे. माझी काहीच चूक नाही गं."
" बास! आता आणखी काही ऐकून घ्यायचं नाही. तुला जर आमच्या इज्जतीची काळजी असती तर तू असं वागलीच नसतीस."
" अगं, असं कसं म्हणतेस तू आई?"
" मग काय म्हणू, तू कोणता पर्याय बाकी ठेवला आहेस का?" इतकं बोलून आई स्वयंपाकघराकडे वळली.
सावीने टीव्हीसमोर आरामखुर्चीत विसवलेल्या बाबांकडे पाहिलं.
" बाबा..."
सावीचा आवाज ऐकताच ते ही उठले आणि आतल्या खोलीत निघून गेले. त्यांच्या चेहऱ्यावरचे कडवट, दुखावल्या गेल्याचे भाव सावीच्या नजरेने टिपले आणि तिला गलबलून आलं.
ती धावतच बाथरूममध्ये गेली आणि आसवांना वाट मोकळी करून दिली. चेहरा हाताच्या ओंजळीत धरून ती बराच वेळ बाथरूममध्ये बसून राहिली.
अश्रू! देवाने मानवाला दिलेली देणगी.
देवाने मानवाला मन दिलं आणि ते दर्शवायला चेहरा. या चेहऱ्यावर मुख्य दोन भाव एक आनंद आणि दुसरा दुःख. माणसाचे मन डोळ्यावाटे जेव्हा बोलते तेव्हा ते अश्रू रुपात प्रकट होते. राग, तिडीक, द्वेष सारं काही आसवात वाहून गेल्यानंतर सावीला थोडं मोकळं झाल्यासारखं वाटलं आणि डोळे स्वच्छ पुसून ती बाहेर आली.
" आई sssss गं!" सावी जोरात ओरडली. विचारांच्या तंद्रीत आईला मदत करावी म्हणून भाजी चिरताना तिचा हात कधी विळीच्या पात्यावर गेला तिला कळालेच नाही.
" सावे! अगं, लक्ष कुठे आहे तुझं. बोट कापलं ना. किती लागलं बघ." हातातून वाहणारं रक्त पाहून आई ओरडली.
" अगं तुला थोडी कामात मदत..."
" तुला मदतच करायची ना तर एकच कर. परत जा सासरी. लग्नं म्हणजे पोर खेळ नव्हे. एक डाव मोडला म्हणून दुसरा मांडायला. खूप उपकार होतील तुझे." आईने रागाने तिच्यासमोर हात जोडले.
आईच बोलणं पूरं व्हायच्या आतंच सावी उठून उभी राहिली आणि किचनचं दार लावून आतून कडी लावली आणि ती काय करतेय हे आईला कळायच्या आतंच तिने आपला कुर्ता काढला.
सावीचं तो अवतार पाहून आई जागीच नखशिखान्त थरथरली. तोंडावर हात ठेवून ती फक्त साविकडे बघत उभी राहिली.
लाडा-कोडात वाढवलेल्या काळजाच्या तुकड्याचे तोडलेले लचके, जबरदस्तीचे, अमानुष, पाशवी... खांद्यावर, मानेवर छातीवर दातांच्या खुणा.
" सावे! पोरी काय गं हे?"
त्यांना पुढे काही बोलवेना त्यांनी पुढे होऊन तिला कुशीत घेतली आणि रडू लागल्या.
" कसं होणार तुझं बाय. कुठे तोंड दाखवणार? लोकं काय म्हणतील?"
सावी झटक्यात आईच्या कुशीतून बाजूला झाली. तिचा तोल सुटला आणि ती किंचाळली,
" अजून तुला लोक काय म्हणतील ह्याचीच काळजी आहे का? अजूनही ? अगं तू माझी आई ना, माझी काळजी कधी करशील? मी या जगातून गेल्यावर की त्यांनी माझा जीव घेतल्यावर की मी जीव दिल्यावर? बोल आई...बोल."
" काय चाललंय आत, थांबवा ती रडारड. झाला तितका तमाशा पुरे नाही का? की साऱ्या जगाला तमाशा दाखवायचा ठरवलंय तुम्हा दोघी मायलेकींनी. दार उघडा आधी."
दोघींचं रडणं ऐकून सावीचे बाबा दार ठोठावत होते.
सावीने झटकन कुर्ता अंगावर चढवला आणि दार उघडलं.
" काय तमाशा लावलाय? आता फक्त सगळा शेजापाजार गोळा करायचा बाकी आहे. तोही करा आणि काय सांगणार आपण त्यांना की लोकांच्या पोरी नवर्याने मारहाण केली म्हणून माहेरी परत येतात पण आमची पोरगी नवर्याला मारहाण करून परत आली. कुठे तोंड लपवू आम्ही? नातेवाईकात तोंड दाखवायची सोय राहिली नाही. उरावर धोंड बनून छळत राहणार आहेस का आयुष्यभर? आम्हीच जीव देतो आता म्हणजे तुझं समाधान होईल."
बाबांचा संयम संपला होता. गेल्या दोन दिवसातलं सगळं गरळ ओकून झालं होतं.
" काय गं सावे काय कालवा लावलाय तिन्हीसांजला? अशानं घरात लक्षुमी टिकंल का गं."
सावी माहेरी आली आहे हे ऐकून तिचा मामा आणि आजी तिला भेटायला आले होते. घरात पाऊल टाकताच हा सगळा गोंधळ त्यांच्या कानी पडला आणि येताच आजीने खडेबोल सुनावले.
सावीला सगळंच असह्य झालं होतं. तिने पळत जाऊन आजीला मिठी मारली.
अचानक पाहुण्यांना पाहून सावीचे बाबा रागातच घराबाहेर पडले आणि त्यांच्या मागे तिचा मामाही बाहेर गेला.
" काय गं सावे, काय झालं? बाबा असे रागात बाहेर का गेले.?"
सावी तोंड उघडणार इतक्यात तिच्या आईने झाल्या प्रकाराबद्दल आजीला सांगायला सुरुवात केली. सावी कशी चुकली हेच त्या अधोरेखित करत होत्या.
" बरं झालं बाई आपलं लेकरू हातीपायी धड माघारी आलं."
घडलेला घटनाक्रम ऐकता आजी ह्या निर्णयापर्यंत येऊन पोहचली होती. आई अजूनही नातेवाईक, लोकं काय म्हणतील, जगाला कसं तोंड दाखवायचं हेच सारखं सारखं म्हणत होती.
" अगं, आपली सावी हिरा हाय हिरा. ती उगीच नवऱ्याचं घर सोडून अशी परतायची नाय गं." आजीने आईला समजावण्याचा प्रयत्न केला.
" पण आजी हे आई बाबांना पटेल तर खरं ना." साविने न राहवून तोंड उघडलं.
" अगं, मग काय चुकीचं बोलतोय आम्ही. तुझ्या आणि सगळ्यांच्या भल्याचं सांगतोय ना. वागायची एक रीत असते, पद्धत असते." आईने परत तोच सूर आळवला.
" आई, पुन्हा तेच. कसं समजावू तुला. रिती प्रमाणे म्हणजे कसं गं? आणि कुणी ठरवल्या रीती? एके दिवशी माझा जीवही जाईल रितीप्रमाणे. तेव्हा दिल्या घरीच मेली म्हणून समाधान मानशील."
" सावे अगं काय बोलतेयस हे! असं अभद्र नाही बोलायचं." आजीने तिला पोटाशी धरलं. सावी आजीच्या कुशीत शिरून ओक्साबोक्शी रडत होती. जरा वेळाने भावनांचा आवेग ओसरल्यानंतर तिने डोळे पुसले आणि म्हणाली,
" आई... मी काय सांगते ते एकदा नीट ऐकुन घे ना, तुला आठवतंय लग्नं ठरल्यावर आम्ही दोन-तीनदा भेटलो होतो तेव्हाही तो माझ्यासोबत... प्रेम इतकं वेदनादायक असतं का गं? मला वाटलं की नवीन नवीन नातं आहे तेंव्हा थोडा उतावीळ किंवा अधीर झाला असेल पण एकीकडे तो चुकीचं वागण्याचा प्रयत्न करतोय मन याचीही ग्वाही देत होतं."
" तू तेंव्हाच हे का नाही सांगितलंस सावे. तू हे तेंव्हाच सांगितलं असतं तर गोष्टी या थराला आल्याचं नसत्या." आई म्हणाली.
" अगं आई, अशा गोष्टी कशा सांगायच्या. तेंव्हा नाही बोलता आलं मला. सगळं नवीन होतं माझ्यासाठी. काही कळत नव्हतं. लग्नं झाल्यावर बाहेर गेलो होतो आम्ही आठवडाभरासाठी तेव्हाही... कसं सांगू गं नाही कळत मला, तेंव्हाही थोडी मारहाण, जबरदस्ती, पाशवीपणा... जाब विचारला तर म्हणे यातच मजा आहे." सावीने चेहरा ओंजळीत लपवून घेतला.
आजी आणि आई दोघीही शहारल्या.
" अगं, असतात काही पुरुष असे. नवीन नातं, नवीन व्यक्ती म्हणून होत असेल असं. थोड्या दिवसांनी होईल गं सारं नीट. पण एवढ्याश्या कारणासाठी तू त्याच्यावर हात उगारायला नको होता."
" बरं केलंस, सावे. हात उगारून." आजी उद्गारली.
" अगं आई, तिला समजावून संगण्याऐवजी बरं केलंस काय म्हणतेयस."
" नाही आई, मी त्याला मारलं नाही. मी फक्तं माझं संरक्षण केलं. वाट्टेल तसं अमानुषपणे वागलेलं मला चालणार नाही असं ठणकावून सांगितल्यावर ते चिडले आणि माझ्यावर हात उगारला. मी त्यांच्यावर हात उचलला नाही. मी फक्त सेल्फ़ डिफेन्स केलं. कारटे शिकलेलं कसब इथे कामाला आलं. हे इतकंच घडलं. मी हात उचवला नाही."
सावीचे डोळे तिच्या सच्चेपणाची साक्ष देत होते.
" आई, हे इतकंच नाही. मी त्यांचा प्रहार चुकवल्यामुळे त्यांचा अहंकार दुखावला गेला. हाताने मला मारू शकले नाहीत म्हणून त्यांनी काठी उचलली. माझा नवरा मला लग्नानंतर पंधरादिवसातच मारण्यासाठी हातात काठी उचलतोय. हाच का सुशिक्षितपणा, हेच का संस्कार? आपल्या घरात आजवर असं कधी घडलं का, सांग ना. हे सगळं इतक्या अचानक झालं की मला काही कळलंच नाही आणि सावीने कुर्ता पाठीमागून वर उचलला."
गोऱ्यापान पाठीवर काळे निळे काठीच्या माराचे वळ उठून दिसत होते.
" अरे देवा," आजीने कपाळावर हात मारून घेतला.
" पण आजी पुढचा वार मी नाही करू दिला. त्यांना काही कळायच्या आत काठी माझ्या हातात होती. माझं ते रूप पाहून ते थोडावेळ स्तब्ध झाले आणि दुसऱ्याच क्षणाला त्यांनी मला नेसत्या कपड्यांवर घराबाहेर काढलं. तुम्ही तरी मला समजून घ्याल म्हणून इथे आले. माझं घर, माझी माणसं, माझं हक्काचं घर समजून.
मी काय करू आता? तुम्ही पण समजून घेत नाही आहात. त्यांची माफी मागून जाऊ का परत? रोज त्यांचा मार खाऊ? लोक काय म्हणतील म्हणून, संसार करायचा. त्यासाठी किळसवाण, घाणेरडं, उबग आणणारं वैवाहिक जीवन जगू. सांग आई काय करू."
" अगं सावे, आम्ही मोठी माणसं त्यांची समजूत घालू. थोडं सामंजस्याने घेऊयात की असं एकदम संसार मोडून टाकून आमच्या संस्काराचा अपमान करतेयस तू."
"आई, संस्कार म्हणजे नक्की काय? तुझ्या आईबाबांनी तुला जे शिकवलं ते तुझ्यावर त्यांनी केलेले संस्कार. मी सुद्धा मला मिळालेल्या संस्काराच्या जोरावरच हे पाऊल उचलतेय. लहानपणी कौतुकाने मैदानी खेळ आणि कराटेला कोणी घातलं? प्रसंगी स्वत:च्या इच्छा आकांक्षाना मुरड घालत मला उच्च शिक्षित कोणी केलं. समर आणि माझ्यात मुलगा-मुलगी असा भेदभाव कधीच केला नाहीस.
रस्त्यात पोरींची छेड काढणाऱ्या टारगट पोरांना धूळ चाटवल्यावर अभिमानाने फुललेली बाबांची छाती... माझी वाघीण आहे म्हणून तू काढलेली दृष्ट आणि याही पलीकडे बाबांचं आणि तुझं निरलस नातं अगदी जवळून पाहिलं आहे मी. हे सगळे तू आणि बाबांनी माझ्यावर केलेले संस्कार आहेत आणि हे संस्कार मी कसे विसरू सांग? आणि आज तूच ते संस्कार विसरून जायला सांगतेयस."
आई आणि आजी नि:शब्द झाल्या.
इतकावेळ दाराबाहेर उभं राहून सगळं ऐकणारे बाबा घरात आले सोबत मामाही होता.
" सावी बाळा, इतकं सोसलंस तू, हे सगळं ऐकल्यावर तुला परत जा म्हणणार नाही मी. इतका निर्दयी बाप मी नक्कीच नाही. मघाशी बोललो ते रागात आणि त्राग्यात. न ऐकलेलं न घडलेलं घडतंय आपल्या घरात. मोठा धाडसी निर्णय आहे तुझा. सगळ्यांनाच याचा त्रास होणार आहे."
आज पहिल्यांदाच मायेनं बोलणारे बाबा बघून सावीचं कंठ दाटून आला. तिला हुंदका फुटला.
" बाबा, हे सगळं खूप दु:ख देणारं, दुर्दैवी आणि क्लेशकारक आहे. तुम्ही म्हणत असाल तर मी परत जायला तयार आहे. त्यांची माफी ही मागेन पण एकाच अटीवर. त्यांनी माझ्यावर जोर जबरदस्ती आणि मारहाण करायची नाही आणि त्यांनी केलीच तर त्यांच्या मारहाणीला आणि जोरजबरदस्ती माझ्याकडून विरोध होणार."
" अशा अटी कोणी ठेवतं का?" नकळत मामा बोलून गेला.
" व्हय, तुझी पण पुरुषाची जात ना," आजीने एक जळजळीत कटाक्ष त्याच्यावर टाकला.
" मामा, नवीन नातं जोडल्यानंतर ते आणखी घट्ट करण्यासाठी एकमेकांत प्रेम निर्माण करण्यासाठी दोघांनी प्रयत्नं करायला हवेत की नको. ही एक विकृती आहे मामा, याला वेळीच आवर घालायला हवा. यावर काही इलाज असेल तर तो करून घ्यायला हवा. मी सर्वोतोपरी मदत करायला तयार आहे फक्त त्यांनी तयार व्हायला हवं. लग्नं संस्थेवर माझाही विश्वास आहे पण अंध विश्वास नाही."
"बाबा, माझ्यासाठी बोलाल हे सगळं त्यांच्याशी आणि त्यांच्या घरच्यांशी?"
बाबांनी काहीच उत्तर दिलं नाही. फक्त नकारार्थी मान हलवली. एखादा हतबल माणूस हलवतो तशी.
काठीचा आधार घेत आजी उठली आणि म्हणाली,
" रातभर वाचली गीता आन सकाळी उठून रामाची कोण सीता? चला जेवणाची येळ झाली. पानं घ्या वाढून. दोन्ही आघाड्यांवर लढून दमली असलं माझी पोर. परके ते परकेच पण घरच्यांसोबत पण मुकाबला करायचा हाय माझ्या लेकराला."
आजीने मायेने सावीच्या डोक्यावरून हात फिरवला.
आजीच्या बोलण्यावर बाबांनी चमकून त्यांच्याकडे पाहिलं. "माफ करा हं जावईबापू, मला ठावं हाय नवीन लग्न झालेली पोरगी घरी येणं म्हंजी किती मोठ दुःख. तुमच्यावर आलेला प्रसंग बाका हाय, सगळं कळतंय. पण तुम्हीच दाखवलेल्या रस्त्यावर ती चालतीया नव्ह. मला तर यात कायबी वावगं दिसत नाही. स्वतःचा जीव वाचवणं चुकीचं हाय काय. आवं आपला झाशीच्या राणीचा देश. तिथं असल्या लक्षुम्या आणि वाघिणी निपजनारचं."
आजीच्या बोलण्याने सावीचे डोळे पाण्याने डबाबले.
सावीने बाबांकडे पाहिलं.
त्यांचे अश्रूंनी डबाबलेले डोळे तिला पाहवेनात. ती उठून आतल्या खोलीत निघून गेली.
आपणच केलेल्या संस्काराचं रितेपण आणि त्याचं पोकळ अस्तित्व आजीसह तिथं असणाऱ्या प्रत्येकाला जाणवलं. आणि जाणवली सावीच्या काळजातल्या ठिणगीची धग.
समाप्त.
©️ सुनिता मधुकर पाटील.
10/8/2023
तर माझ्या वाचक मित्रमैत्रिणींनो तुम्हाला ही कथा कशी वाटली हे सांगायला अजिबात विसरू नका. असेच आणखी ब्लॉग वाचायचे असल्यास माझ्या मधुनिता या फेसबुक पेजला नक्की follow करा. कथा आवडल्यास लाईक, कमेंट आणि लेखकाच्या नावासहित शेअर करा.
© copyright
© all rights reserved.
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही