मधुनिता
कौल
कुणीही भुलावं असंच तिचं रुपडं.
गोरा रंग, गहिरे तपकिरी डोळे, भव्य कपाळ आणि लांबसडक केस.
त्या गोऱ्या देहाला काहीही शोभावं
कोणताही कपडा आणि कोणताही रंग.
पण तिच्या अंगावर होती फाटून चिंध्या झालेली साडी आणि हातात चिंध्याचं गाठोडं.
त्या गाठोड्यात उभ्या आयुष्याच्या झालेल्या चिंध्या गोळा करून हिंडत असावी बहुधा.
गोरा रंग महिनोंमहिने अंगाला पाणी न लागल्यामुळे काळवंडला होता. पिंजारलेले केस वाऱ्यावर भुरू भुरू उडत होते.
पण डोळे.. डोळे मात्र करुण आणि वेदनेने ओथंबलेले.
सारं जर आलबेल असतं तर एखाद्या सिनेमाची नायिका शोभावी अशीच ती.
ती हातवारे करीत बेफिकीरीने आपल्याच नादात रस्त्यावर चालली होती.
कधी हसत तर कधी स्वतःशीच बोलत.
आजूबाजूला तिचं लक्षच नव्हतं. जणू या पृथ्वीतलावर ती एकटीच होती.
तिला आजूबाजूला काय आहे, काय चाललं आहे याची फिकीर नव्हती आणि तिला जाऊनही घ्यायचं नव्हतं.
आणि का जाणून घ्यावं तिनं? या जगानेच तिची कधी माणूस म्हणून दखल घेतली नव्हती.
तरीही 'ए येडे! ए खुळे!' म्हणत पोरांचं लेंढार तिच्या मागे लागलं होतं.
ती चालत चालत शेवटी तिच्या इच्छित स्थळी पोहचली.
अंबाबाईचं देऊळ.
अंबाबाईच्या देवळातला एक कोपरा तिच्या बसण्याचं हक्काचं ठिकाण.
सकाळी ऊन्ह वर यायच्या आधीच ती रोज देवळात यायची. गाठोडं सोडून त्यातल्या एका चिंधीनं तो कोपरा पुसून स्वच्छ करून तिथे ठाण मांडी. तिथे बसून ती तिच्या गाठोड्यातल्या रंगीबिरंगी चिंध्या बाहेर काढून उगीचच टाके घालत एक चिंधी दुसरीशी जोडत राही. जणू तिच्या फाटक्या चिंध्या झालेल्या नशिबाला आणि आयुष्यालाच ती टाके घालून जोडू पाही. देवळात येणारा जाणारा तिच्याकडे पाहून 'खुळी कुठली' म्हणत नाक मुरडून निघून जाई.
कधी कधी तर दिवसभर उगीचच ढिम्म बसून राही तर कधी उगीचच एकटी हसे, कधी हुंदके देई, कधी उगीच हातवारे करी तर कधी काही बाही बरळे. कोणी स्वतः काही दिलं तर ते घेई. पण कधी कोणासमोर हात पसरले नव्हते. तिचा हा रोजचाच उद्योग.
" काय गं आंबे! आलीस. ती तिकडे फळं काढून ठेवली आहेत तुझ्यासाठी ती घे. परत लोकांची वर्दळ सुरू होईल."
देवळातला पुजारी तिला अंबाच म्हणायचं. त्याने बऱ्याचदा तिला नाव विचारलं पण तिने काहीच उत्तर दिलं नाही. शेवटी त्यानेच तिचं अंबा असं नामकरण केलं.
ती फळं घेऊन माघारी फिरली आणि
" काय गं ए! दिसत नाही का?"
तो ओरडला आणि रागाने तिच्याकडे पाहिलं.
ती फळं घेऊन माघारी वळालीच होती की देवळात दर्शनाला आलेल्या त्याला धडकली.
तिला पाहताच त्याच्या तोंडून अस्फुट स्वर उमटले
" भव्या.."
तिने चमकून त्याच्याकडे पाहिलं आणि लगबगीनं आपल्या जागी जाऊन बसली.
" माफ करा साहेब, तिचं चुकलं. काय गं अंबे तुला बघून चालता येत नाही का?" देवळातला पुजारी तिच्यावर डाफरला.
तो बराच वेळ तिला न्याहाळत होता इतक्यात,
" अरे राज, तिकडे काय पाहतोयस. चल लवकर, उशीर होतोय."
" आई ती भव्या आहे ना? आणि तिची ही अशी अवस्था."
" अरे उशीर होतोय. घरी जाऊन घट बसवायचे आहेत आपल्याला. तिच्याकडे काय लक्ष देतोस, चल पटकन."
" आई पण..."
" चल म्हणतेय ना. बाबा गाडीत वाट पाहत आहेत."
भव्याला पाहिल्यापासून राज खूप अस्वस्थ होता. घरी येताच त्याने परत आईला विचारलं,
" आई, ती भव्या होती ना! भव्याच होती ती."
" हो."
" तिची ही अशी अवस्था."
" तू कशाला लक्ष घालतो या सगळ्यात. कालच तर आलास ना रे परदेशातून. गेल्या पाच वर्षात तिकडे काय काय केलंस तिकडच्या गमती जमती ऐकव."
" आई अगं, ती माझी बालमैत्रीण. पहिली पासून बारावीपर्यंत एकाच वर्गात शिकलो. रोज शाळा कॉलेजला सोबत मिळून जायचो आणि आज अचानक तिला अशी या अवस्थेत... काय घडलं आई, गेल्या पाच सहा वर्षात तिच्यासोबत."
" अरे, सोड ना हा विषय. तू पण ना एखाद्या गोष्टीच्या मागे लागलास की चांगलाच पाठपुरावा करतोस. काय करणार आहेस जाणून घेऊन. तिचं नशीब आणि ती."
इतकं बोलून आईने विषय टाळला आणि ती कामात व्यस्त झाली.
दुसऱ्या दिवशी सकाळीच राज तयार होऊन देवळात गेला. नवरात्रीचा दुसरा दिवस त्यामुळे देवळात बरीच गर्दी होती.
देवीचं दर्शन घेतलं आणि तिथेच खांबाला टेकून भव्याची वाट पाहू लागला. थोड्याच वेळात देवळाबाहेर पोरांचा गलका ऐकू आला.
गल्ली बोळातील पोरांनी भव्याला भंडावून सोडलं होतं.
राजने पुढे होऊन त्या पोरांच्या टोळक्याला पिटाळून लावलं.
त्याने तिचा हात पकडला तशी ती संकोचली, गांगरून गेली. स्वतःचा हात सोडवून ती अंग चोरून नेहमीच्या जागी जाऊन बसली.
तिच्या डोळ्यातून आसवे वाहत होती.
" अगं रडतेस कशाला, मी राज...तुझा मित्र. आठवतंय तुला."
तिने काहीच प्रतिक्रिया दिली नाही.
त्याने बराच वेळ प्रयत्न केला पण काहीच उपयोग झाला नाही. शेवटी त्याने पुजाऱ्याला गाठलं.
" पुजारी दादा, ही इथे कधीपासून आहे."
" साहेब, मागील तीन वर्षांपासून मी या देवळात आहे. तेंव्हापासून ती इथेच आहे. त्या आधीपासून ती इथे येत असावी. तिला नाव पत्ता विचारला पण काही सांगतच नाही. मीच आपलं अंबाबाईच्या नावावरून तिला अंबा म्हणून हाक मारतो."
" तिच्यासोबत काय घडलं तुम्हाला माहिती आहे का?"
" नक्की सांगता नाही येणार साहेब. सतरा जणांची सतरा तोंड. काय खरं काय खोटं काही उमगत नाही बघा."
राजने तिच्यासाठी आणलेले कपडे पुजाऱ्यांकडे दिले आणि भव्याला द्यायला सांगून तो घरी परतला.
त्याने आईला बऱ्याचदा खोदून खोदून विचारले आणि भव्याबद्दल जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला पण प्रत्येकवेळी तिने विषय टाळला.
राज आता रोजच देवळात जाऊ लागला. भव्याची आस्थेनं चौकशी करायचा. ती हळूहळू त्याला दाद देऊ लागली होती. त्यानं अशी तिची चौकशी केलेली तिला आवडू लागलं. ती कधी कधी त्याच्याकडे पाहून लोभस हसायची.. ती अशी दाद देत आहे हे पाहून त्याला बरं वाटायचं. खरं तर ती एक वेडी ह्याच धारणेतून आजवर लोकं तिला पाहत होती. तिचं एक वेडी म्हणूनच अस्तित्व निर्माण झालं होतं त्याला कुठेतरी छेद देण्याचं काम राज करत होता.
तिच्या रक्षणाची सारी जबाबदारी राजने उचलली होती. तरीही मनावर कुठलं तरी अनामिक दडपण, ओझं त्याला जाणवायचं.
तिच्या मागे लागणारी उडाणटप्पू पोरांची पलटण आता तिला थोडा कमी त्रास देत होती.
बघता बघता विजयादशमीचा दिवस उजाडला.
राज आपल्या आई बाबांसोबत देवीच्या दर्शनाला आला.
त्यानं एक नजर तिच्यावर टाकली. ती एकदम खुदकन् हसली आणि आपल्या नेहमीच्या कोपऱ्यात जाऊन बसली.
राजला हसताना ती खूप लोभसवाणी वाटली.
गभऱ्यातल्या देवीसारखी.
गभऱ्यातलं देवीचं ते तेजस्वी रूप पाहून त्याचं अंतर्मन उजळून निघालं.
एकदम लख्ख.
त्यानं देवीची मनोभावे पूजा केली.
देवीला छानसं हिरवं जरीकाठी लुगडं नेसवलं होतं.
डोळ्यात काजळाची रेघ, कपाळावर मळवट, आंबड्यावर फुलांची वेणी, गळ्यात कोल्हापुरी साज, काळी पोत आणि त्यात उठून दिसणाऱ्या वाट्या, आहाहा! सुगंधित फुलांनी देवीची मूर्ती छान सजवली होती. अतिशय मनमोहक, विलोभनीय सौंदर्य.
त्यानं अगदी अनाहूतपणे तिच्याकडे बघितलं.
ती चिंध्याची उलथा पालथ करण्यात व्यस्त होती. पण अधून मधून ती आपल्याकडे पाहत आहे, असं उगीचच त्याला वाटलं. त्याच्या मनाचा गोंधळच उडाला. त्यानं गाभाऱ्यातल्या देवीच्या मूर्तीकडे बघितलं आणि त्याला क्षणभर वाटून गेलं की, ती देवी सुद्धा अशीच लोभसवाणी हसते आहे. आता मात्र तो फारच गोंधळला. सारंच काहीतरी विचित्र होतं.
आता तर देवीचं रूप फारच आकर्षक दिसायला लागलं. त्याचं लक्ष परत नकळतच तिच्याकडे गेलं. आज तिनेही लाल चिंध्यानी बनवलेला गजरा केसात माळला होता. ते पाहून तिला लहानपणीची शाळेतील केसात सोनचाफ्याची फुलं माळणारी भव्या आठवली.
आणि त्याच वेळी तिची नजर त्याच्याकडे गेली. त्याला तिच्या नजरेत काहीतरी गूढ जाणवून गेलं, जे आत्तापर्यंत त्याला कधीच जाणवलं नव्हतं.
ती जणू त्याला विचारत होती, मूकपणेच...
' देशील का माझी साथ? खूप भोगलं आहे रे मी. धरशील माझा हात कधीही न सोडण्यासाठी. आजवर कोणीच इतक्या प्रेमाने आणि आपुलकीने माझी दखल घेतली नाही. तुझ्या बरोबरीची, लायकीची मी नाही उरले रे तरीही तुझ्या चरणांची धूळ बनून तुझ्या पायी विसावण्याचं भाग्य देशील मला.'
तो थरारला.
त्याच्या देहातून एक वीज सळसळून गेल्यासारखं झालं.
त्याच्या मनानं कौल दिला तसा,
त्यानं क्षणाचा ही विलंब न लावता देवीच्या साज शृंगारासाठी हातात धरलेली फुलांची माळ तिच्या गळ्यात घातली.
ताटातल्या करंड्यातलं कुंकू तिच्या भाळी सौभाग्यलेणं म्हणून लावलं. तिच्या भांगात भरलं.
या सर्व प्रकारानं ती आवाक् झाली. ती देखील कसल्यातरी अनुभूत ओढीनं दोन पावलं पुढे झाली. तिच्या पुढ्यात तिचं भविष्य उभं ठाकलं होतं.
सुंदर जगण्यासाठी तिला साद घालीत होतं.
त्याने केलेल्या या पूजेचा स्वीकार करायला ती उत्सुक झाली. हातातलं चिंध्यांचं गाठोडं कधीच गळून पडलं होतं.
तिच्या नजरेत विलक्षण शहाणपण दाटून आलं. तिचा उर धपापत होता. ती धपापत्या उरानं पुढे झाली आणि काही उमगण्याच्या आत त्याच्या पायांवर डोकं ठेवून रडू लागली.
आणि भानावर येताच त्याला म्हणाली,
" राज, माझ्या आयुष्याची फाटकी लक्तरं मी आता तुझ्या पायी वाहते आहे रे. या माझ्या चिंध्या झालेल्या आयुष्याचं काहीही कर, ती तुझी मर्जी पण माझ्यासाठी ते महावस्त्रच असेल."
राजने तिच्या हातांना पकडून तिला उठवलं,
आणि अचानक धूप, उदबत्त्यांचा सुगंध दरवळायला लागला. मधुर घंटानादानं गाभारा भरून गेला. देवीच्या गळ्यातला हार शुभ कौल दिल्यासारखा निखळला. ती दोघेही देवीकडे बघत होती आणि देवी त्यांच्याकडे बघून लोभस हसत होती, प्रसन्नपणे.
ही घटना अचानक आणि अनपेक्षितपणे घडली की राजच्या आईबाबांना काहीच कळेना,
" अरे राज हे तू काय केलंस? तुला माहिती आहे का हिच्यासोबत काय घडलं. अरे ही तुझ्या लायकीची नाही. तू आपल्या देशमुखीला बट्टा लावलास." बाबा ओरडले.
" हो बाबा मला सगळं माहिती आहे. तुम्ही आणि आईने काही सांगितलं नाही म्हणून काय झालं. पण सगळी सत्य परिस्थिती मला समजली आहे. बाबा, जे काही घडलं त्यात हिची काय चूक."
" अरे, इथे प्रश्न चूक बरोबरीचा नाही. आपल्या इभ्रतीचा आहे."
" कसली इभ्रत बाबा, जी इभ्रत एका असहाय्य स्त्रीच्या शिलाचं रक्षण करू शकत नाही असली इभ्रत काय कामाची."
" अरे पण राज.." आईने समजावणीच्या सुरात तोंड उघडलं.
" आई, तू एक स्त्रीच ना. मग तूच मला सांग. अपघातात हिचे आईवडील गेल्यानंतर आपल्याच म्हणवणाऱ्या लोकांनी, नातेवाईकांनी ह्यांची सगळी इस्टेट बळकावून काही आपल्या म्हणवणाऱ्याच धनदांडग्यांनी तिचा नको तसा वापर करून अर्धवट नकळत्या वयात फायदा घेतला, यात हिची काय चूक? इतक्या भयग्रस्त अनुभवानंतर आपल्या लक्तरं झालेल्या आयुष्याच्या चिंध्यानां टाके घालत ती गेली पाच वर्षे चिंधी बनून जगली. यात हिचा काय दोष. हिने माझ्या पायी वाहिलेली हिच्या आयुष्याची लक्तरं माझ्यासाठी महावस्त्रच आहेत."
राजच्या बोलण्यावर दोघेही मूग गिळून गप्प बसले.
इंद्रियांच्या, मनाच्या, वृत्तीच्या, त्रिगुणांच्या, स्वभावाच्या, संकुचीतापणाच्या मी, माझेपणाच्या, बुरसटलेल्या सामाजिक बंधनांच्या, विचारांच्या सीमा ओलांडून आत्मिक भान जपत उच्च पातळीवर जाण्यासाठीचा हा मुहूर्त म्हणजेच,
सीमोल्लंघन...
एकदम कोणी पार जाऊ शकत नाही हे जरी खरे असले तरी पाहिलं पाऊल टाकायला काय हरकत आणि हेच पाहिलं पाऊल आज राजने टाकलं होतं दसऱ्याच्या शुभ दिनी.
सीमोल्लंघन केलं होतं.
समाप्त.
©️ सुनिता मधुकर पाटील.
20/10/2023
तर माझ्या वाचक मित्रमैत्रिणींनो तुम्हाला ही कथा कशी वाटली हे सांगायला अजिबात विसरू नका. असेच आणखी ब्लॉग वाचायचे असल्यास माझ्या मधुनिता या फेसबुक पेजला नक्की follow करा. कथा आवडल्यास लाईक, कमेंट आणि लेखकाच्या नावासहित शेअर करा.
© copyright
© all rights reserved.
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही
खुपच छान....हृदयस्पर्शी
ReplyDelete