© मधुनिता
© सुनिता मधुकर पाटील
अग्निफुले - भाग २
नियतीने वेदीकाच्या ओटीत अग्निफुलांचंच दान घातलं होतं.
बापामुळे मन मारून दुप्पट वयाच्या अज्ञाताबरोबर बोहल्यावर चढणाऱ्या आणि दुसऱ्यासाठी स्वतःच सुख स्वाहा करणाऱ्या, स्वतःच अस्तित्वच दुसऱ्यांसाठी विसरून गेलेल्या, खोल खोल डोळ्यात कुठं तरी भावनांचा बळी देणाऱ्या वेदीकाच्या आयुष्यात हे दुसरं दुःखाचं वादळ उठलं होतं.
वेदीकाला पहिल्यांदाच कळालं होत की पाळी नसलेल्या स्त्रीला मूल होऊ शकत नाही आणि जर ती बाळाला जन्म देऊ शकत नसेल किंवा वंशाला दिवा देऊ शकत नसेल तर समाजात बाईला काडीचीही किंमत नसते.
अशा पाळी न येणाऱ्या बाईला ग्रामीण भागात " कणकवर " असं म्हणतात.
मासिक पाळी येत असेल तरच तिला समाजात अस्तित्व आहे. नाहीतर ती अस्तित्व शुन्य आहे. असे विचार तिच्या मनात घोळू लागले होते. याचा खूप मोठा धक्का तिला बसला होता. एकतर तिने हे जबरदस्ती लादलेलं लग्न नशीब समजुन मान्य केलं होतं. ती स्वतःला विवाहित समजत होती. असं असलं तरीही, कोणत्याही कार्यक्रमात, समारंभात सवाष्ण बायका तिला टाळू लागल्या होत्या. बाहेरचे लोकच काय तर नातेवाईकांचेही टोमणेही तिला चुकत नव्हते. ती नशिबाला आणि स्वतःला दोष देत होती.
वनवासांचं काहूर संपता संपत नव्हतं. जन्माला यायचं अन खुरडून खुरुडून मरून जायचं. मानसिक आजारांचे सर्प गळ्यात अडकवून फिरत राहायचं. अंधाराच्या काळ्या छायेत आयुष्यभर गाळ उपसत राहायचं. अशीच काहीशी अवस्था वेदीकाची होती.
ती माहेरीच राहत होती. कितीतरी वेळा तिच्या मनात आत्महत्येचे विचार ही चमकून गेले. पण अशा बिकट प्रसंगात तिची आई तिच्या पाठीशी नेहमीच खंबीरपणे उभी होती.
" काहीही झालं तरी तु शिक्षण बंद करायचं नाही. मी आहे तुझ्या सोबत." म्हणत रेणुका तिला धीर द्यायची. जर वेदीकाच शिक्षण थांबलंं तर तिचं अस्तित्व वादळात हरवलेल्या नौकेप्रमाणे दिशाहीन होईल असं रेणुकाला वाटायचं म्हणुन ती लेकीच्या कोमेजल्या मनाला नवी उभारी देऊन शिक्षणासाठी प्रवृत्त करीत असे.
आपल्याच वाट्याला हे सारे भोग, असं का? असे विचार तिच्या मनात थैमान घालत होते. कोवळ्या वयात तिच्या मनावर खूप आघात झाले होते.
दिवसांमागून दिवस सरत होते. वेदीका बारावीची परीक्षा उत्तम गुणांनी उत्तीर्ण झाली. पण आता पुढे काय? हा प्रश्न होताच.
संपतने तिला तिच्या पुढील शिक्षणासाठी पैसे देण्याचं नाकारलं. तिने कॉलेजला न जाता मुक्त विद्यापीठातून ग्रॅज्युएशन पूर्ण करायचं ठरवलं. कारण तिला घरात कोणावर ओझं म्हणून राहायचं नव्हतं. घरचे ही आता टोचून टोचून बोलू लागले होते. या सगळ्यात रेणुकाचं काय ती एकटी तिच्यासोबत होती. आई होती ना शेवटी. लेकीचं दुःख पाहून ती आतल्या आत तीळ तीळ तुटायची.
तिचं ग्रॅजुएशन पूर्ण होताच तिने नोकरी करण्याचं ठरवलं. संपतने देखील, चला पोरीला नोकरी लागली तर चार पैसे तरी घरात आणेल म्हणुन कोणतेही आढेवेढे न घेता तिला नोकरीची परवानगी दिली.
लगेच चांगली नोकरी मिळणं अशक्य होतं. तिने अंगणवाडी सेविकेसाठी अर्ज केला आणि थोड्याच दिवसात तिला अंगणवाडी सेविकेची नोकरी मिळाली.
नोकरी करता करता ती कपडे शिवायला देखील शिकत होती. तिला आता थांबायचं नव्हतं. मागे वळून परत पहायचं नव्हतं. जी आसवे नियतीने तिच्या डोळ्यात आणली होती त्यांची फुले बनवून ओंजळीत झेलायची होती. जे हरवलं आहे त्याच्यासाठी कुढत बसण्यापेक्षा नवीन काहीतरी तिला मिळवायचं होतं जे तिच्यापासून कोणी हिरावून घेणार नव्हतं.
थोडे थोडे पैसे मागे टाकत तिने काही पैसे जमवले होते.
थोड्या कालावधीनंतर तिने नर्सिंगच्या कोर्सला प्रवेश घेतला. रेणुका होतीच तिच्या पाठीशी. संपत काहीच बोलत नव्हता. त्याच्या नजरेत तिचं अस्तित्वच शून्य होतं.
बुद्धिमत्तेच्या जोरावर ती उडू पाहत होती. नर्सिंगचा कोर्स पूर्ण झाल्यानंतर ती गावातल्याच प्राथमिक आरोग्य केंद्रात नर्स म्हणुन रुजू झाली.
दरम्यान तिच्या लहान भावा बहिणींची लग्न झाली होती. सगळे आपापल्या संसारात रमले होते. रेणुका वेदिकाकडे पाहून आपला जीव जाळत होती.
कालांतराने हळुहळु तिला आपण घरात ओझं झालो आहोत असं वाटू लागलं होतं. आपण ना धड सासरचे उरलो ना धड माहेरचे असं जाणवू लागल्याने वेदीकाने वेगळं एकटीने रहायचं ठरवलं.
वेदीकाने आपल्या आयुष्याच्या प्रत्येक कठीण प्रसंगाच्या टप्प्यावर हिंमतीने मात केली होती. अनेकदा तिचं चारित्र्यहनन करण्याचा प्रयत्न झाला होता. गावातल्या लोकांनीच नाही तर घरातुनही झाला. त्यामुळे वेदीकाने आपल्या माहेरी न राहता स्वतःच्या कमाईने एक घर खरेदी केलं.
ह्या नर्सच्या नोकरीमध्ये तिला अनेक चांगले वाईट अनुभव आले. वेदीकाला काही महिला अश्या भेटल्या ज्या तिच्यासारख्याच एकट्या होत्या. काही परितक्त्या, विधवा, अविवाहीत, तर काही घटस्फोटीत महिला. त्यांची दुःखे तिने जवळून अनुभवली.
काही बायका नवरा व्यसनी असल्यामुळे तर काही घरच्यांनी फसवून लग्न लावून दिलेल्या तर काही घरगुती हिंसाचाराला बळी पडलेल्या, अशा अनेक कारणांमुळे घरा बाहेर फेकल्या गेल्या होत्या.
वेदिका अश्या स्त्रियांचा आधार बनू लागली. त्यांना आपल्यासोबत आपल्या घरात ठेवू लागली. सुमाकाकूही त्यातल्याच एक. मुलांना हाडांची काड करून मोठं केलं. शिक्षण दिलं. सुखी जीवनाची स्वप्ने पाहत त्यांना स्वतःच्या पायावर उभं केलं आणि जेंव्हा मुलांनी सुमाकाकूंची जवाबदारी उचलण्याची वेळ आली तेंव्हा त्यांना वृद्धाश्रमाचा रस्ता दाखवण्याची तयारी मुलांनी सुरू केली. सुमाकाकूंना हे कळताच त्यांनी मुलांना जाब विचारला. मी वृद्धाश्रमात जाणार नाही असं ठणकावून सांगितलं. मुलांनी त्यांच्याशी बोलणं सोडलं. घरात त्यांची कोणी विचारपूस करेना. कोणी त्यांच्याकडे लक्ष देईना. एक तर उतार वय आणि त्यात चाललेली ही शारीरिक आणि मानसिक मानहानी आणि हेळसांड !!!
एक दिवस वैतागून शेतात फवारणी करण्यासाठी आणलेलं औषध त्यांनी प्राशन केलं. मुलांनी बेशुद्धावस्थेत त्यांना दवाखान्यात आणलं आणि तिथेच वेदिका आणि त्यांची पहिली भेट झाली. वेदीका प्रेमाने त्यांची विचारपूस करत होती. त्यांची व्यवस्थित काळजी घेत होती. भावनेच्या भरात त्यांनी वेदीकाला सगळी आपबीती सांगून टाकली. विष प्राशनची केस असल्यामुळे त्यांच्या मुलांवर पोलीस केस बनली. सुमाकाकूंनी मुलांना त्रास नको म्हणुन चुकून खोकल्याच औषध समजून शेतातल्या फवारणीसाठी आणलेलं औषध पिले अशी जबानी दिली.
त्या बऱ्या झाल्या पण त्यांना घरी न्यायला कोणी आलं नाही. वेदिका स्वतः त्यांच्या घरी त्यांना सोडायला गेली असता त्यांच्यामुळे कधी नाही ते आमच्यावर पोलीस केस झाली. आमचा अपमान झाला आता त्यांना ह्या घरात जागा नाही असं बोलून मुलांनी त्यांचा घरात प्रवेश नाकारला.
काय करावं कुठे जावं सुमाकाकूंना काही कळेना. त्या रडत होत्या. कोणत्या जन्माची फळ भोगायला आली म्हणुन नशीबाला दोष देत होत्या. वेदिका त्यांना तिथे एकटं सोडू शकली नाही आणि त्यांना स्वतःसोबत आपल्या घरी घेऊन आली.
एक दिवस वेदिका ड्युटीवर असताना एक बाळांतपणाची केस आली. गोमती नावाची पेशंट, एकदम कृश, कुपोषित दिसत होती. अंगात त्राण उरले नव्हते. अशा अवस्थेत ती एकटीच दवाखान्यात आली होती. सोबत कोणीच नव्हतं एकटीच कण्हत, विव्हळत तिथवर पोहचली होती. डॉक्टरांनी तिला तपासलं. सोबत कोणतीही कागदपत्र नाहीत, टेस्ट केलेले रिपोर्ट्स नाहीत. तिची अवस्था पाहून ती बाळाला जन्म कसा देणार हाच प्रश्न सर्वांसमोर होता.
वेदीकाने एक नर्स म्हणुन आस्थेने तिची विचारपूस केली. " एकटीच इथवर कशी आलीस गं, अशा अवस्थेत सोबत कोणाला तर आणायचं ना. तुझा नवरा नाही आला का तुझ्यासोबत?" वेदीकाने तिला विचारताच ती रडायला लागली.
वेदीकाने तिला पाणी दिलं, तिला शांत केलं, थोडया वेळाने शांत झाल्या नंतर तिने जे सांगितलं त्या नंतर वेदीकाच्या मनात पुरुषप्रधान समाजाच्या मानसिकतेबद्दलचा रोष आणखीच बळावला. स्त्री जन्माची सगळ्यात मोठी विडंबना झालेली ती पाहत होती. तिच्यासमोर दोन परस्परविरोधी घटना होत्या.
एक ती स्वतः, तिला मासिकपाळी येत नाही. ती बाळाला जन्म देऊ शकत नाही. ती घराण्याचा वंश वाढवण्यासाठी असमर्थ आहे. ती अपूर्ण आहे म्हणुन तिच्या नवऱ्याने तिला सोडून दिलं होतं आणि दुसरं लग्न केलं होतं तर दुसरीकडे गोमती होती. तिला निसर्गाने आई बनण्याचं वरदान दिलं होतं. ती संपूर्ण होती, तरीही तिने आधी दोन मुलींना जन्म दिला म्हणुन त्यानंतर तीन वेळा गर्भलिंग निदान चाचणी करवून तिचा तीनदा गर्भपात करवला गेला होता. यावेळी देखील तिच्या उदरात कन्याचं आहे हे समजल्यानंतर गर्भपात करवण्यासाठी तिला नेण्यात आलं होत पण उशीर झाल्यामुळे तिचा गर्भपात होऊ शकला नाही तर तिचा अमानुष मानसिक आणि शारीरिक छळ करण्यात आला होता.
स्त्री जन्मण्याआधीच तिचं जीवन पार निराकार, निर्जीव स्वरूपात आपण पाहत असतो, जेंव्हा मुलगी नको हे शब्द कानावर येतात. ती नकोशी म्हणून तिचा उल्लेख केला जातो. तिने हे जग पाहण्याआधीच तिचं अस्तित्व मिटविण्याचा प्रयत्न केला जातो आणि जर ती जन्माला आलीच तर तिच्या भविष्याबद्दलची मनात धाकधूक निर्माण होते. प्रथा परंपरेच्या बेडयांमध्ये तिला जखडलं जातं. एकीकडे महिला शक्तीचा उदोउदो होत असतो तर दुसरीकडे तिला नाकारण्याचं धाडसही केलं जातं असतं. यापेक्षा दुदैवी गोष्ट काय असू शकते.
गोमतीची अवस्था फारच नाजूक होती. ती बाळाला जन्म तर देते पण बाळाला जन्म दिल्यानंतर तासा दोन तासातच ती मरण पावली. गोमतीच्या बाळाचं काय करायचं यावर उपाय म्हणुन डॉक्टरांनी पोलिसांच्या मदतीने गोमतीच्या परिवाराचा शोध घेण्याचं ठरवलं पण हाती यश काही आलं नाही. आठवड्याभरानंतर देखील तिच्या परिवाराचा शोध लागला नाही किंवा समोरून एखादी स्त्री हरवल्याची तक्रार देखील पोलिसात करायला कोणी आलं नाही. या दरम्यान वेदिकाने बाळाची देखभाल करण्याची जवाबदारी आपल्या खांद्यावर घेतली होती.
शेवटी सर्वानुमते गोमतीच्या बाळाला अनाथाश्रमात दाखल करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
वेदीकाला ही गोष्ट पटली नाही. तिला या आठवड्याभरात बाळाचा लळा लागलेला होता त्यामुळे ती या विषयावर डॉक्टरांशी बोलायचं ठरवते.
" डॉक्टर, मला थोडं तुमच्याशी बोलायचं आहे."
" हो, बोल ना वेदिका."
" सर, गोमतीच्या बाळाला अनाथाश्रमात न ठेवता कोणाला दत्तक दिलं तर!!!" वेदिका हिम्मत करून विचारते.
" विचार चांगला आहे वेदिका, पण इतक्या लवकर तिला दत्तक घेणार कोणी भेटायला तर हवं ना आणि तसंही अनाथाश्रमात बाळ दत्तक घेण्यासाठी लोक येतच असतात." डॉक्टर तिला सांगतात.
" सर, मी या बाळाला दत्तक घेतलं तर. तुम्ही सगळी कायदेशीर कार्यवाही करण्यासाठी मला मदत कराल का?" डॉक्टर तिच्या या बोलण्यावर तिच्याकडे आश्चर्याने पाहू लागतात.
" तुझ्या निर्णयाची आणि तुझ्या हिम्मतची दाद द्यावी लागेल, वेदिका !!! मी नक्कीच तुला मदत करीन." थोडा वेळ विचार केल्यानंतर डॉक्टर वेदीकाच्या निर्णयाचं स्वागत करतात. त्यांना वेदिकाबद्दल सगळं ठाऊक असतं आणि म्हणुनच त्यांना तिचं फार कौतुक वाटलं. तिच्याबद्दलचा आदर त्यांच्या नजरेत आणखीनच वाढला होता.
डॉक्टरांच्या मदतीने वेदिकाने त्या चिमुकलीला दत्तक घेतलं आणि ज्या सुखापासून निसर्गाने म्हणा अथवा नियतीने किंवा परमेश्वराने तिला वंचित ठेवलं होतं तेच सुख ती आता उपभोगणार होती. ती आता आई होती चिमुरड्या गुंजनची.
हो !!! तिने आपल्या लेकीचं नाव गुंजन ठेवलं.
गुंजन !!! वेदीकाच्या आयुष्यात प्रेमाचा गुंजारव करणारी गुंजन. तिला पूर्णत्व प्राप्त करून देणारी गुंजन.
वेदीका आणि गुंजनच नात दिवसेंदिवस कसं बहरतं पाहुयात पुढील भागात.
क्रमशः
© सुनिता मधुकर पाटील
06/09/2020
© copyright
© all rights reserved.
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही.
अप्रतिम कथा👌
ReplyDeleteThank you so much 😊
Delete