© मधुनिता
© सुनिता मधुकर पाटील
अग्निफुले - भाग १
आपल्या लेकीला गुंजनला माहेरचा उंबरठा ओलांडून सासरी जाताना पाहून वेदीकाचा जीव तीळ तीळ तुटत होता. भातुकलीच्या खेळात बाहुला बाहुलीच्या लग्नात रमणारी छोटी गुंजन आज सासरी निघाली होती. माहेरचा उंबरठा ओलांडताना गुंजनचा पायही अडखळत होता.
गुंजनची पाठवणी झाली आणि वेदिका अंगणात बसलेल्या सुमाकाकूंच्या गळ्यात पडून, " काकू, मी परत एकटी पडले." म्हणत ढसा ढसा रडू लागली.
" बाईचा जनम लई वाईट, पोरी... पण तु खमकी निघालीस सगळ्यांना पुरून उरलीस गं, मग ती माणसं असु दे नाहीतर परिस्थिती. लई धीरानं घेतलंस बघ तु पोरी. म्हणुन तर आज हा सोन्याचा दिवस बघत आहेस. लेकीला मोठ्या मानानं सासरी धाडलसं. रडू नकोस गं," म्हणत सुमाकाकू वेदीकाचं सांत्वन करत होत्या.
वेदीकाने नशिबाचे भोग भोगत आणि नियतीने वाटेत अंथरलेल्या निखाऱ्यांवर चालत पार केलेल्या प्रवासाची सुमाकाकू साक्षीदार होत्या.
वेदिका शेतकरी कुटुंबातील सालस, गुणी मुलगी. घरात तीन लहान बहिणी आणि सर्वांत लहान भाऊ होता. सर्वात मोठी वेदीकाच असल्याने या भावंडांची जबाबदारी तिच्यावरच होती कारण वेदीकाची आई रेणुका घरातील स्वयंपाकपाणी घरचं सार काम करून शेतात देखील राबायची तर वडील संपत शेतात कमी आणि दारूच्या दुकानात आणि जुगाराच्या अड्ड्यावरच जास्त असायचे.
बारा वर्षांची वेदिका सहावीत शिकत होती. एक दिवस संपत दारू पिऊन नशेत डुलतच घरी आला आणि अचानक त्यांनी मी वेदीकाच लग्न ठरवलं आहे असं सांगितलं.
हे ऐकून वेदीकाची आई रेणुका अवाक झाली. पोरगी अजून लहान आहे. ना समजण्याचं वय ना काही उमजण्याचं. अजुन वयात ही आली नाही आणि तिचं लग्न हे तिच्या कल्पनेच्या पलीकडचं होतं पण दारूच्या आहारी गेलेल्या आणि व्यसनाने जखडलेल्या संपतला मुलीच्या जबाबदारीतून मोकळं व्हायचं होतं. तीन मुली त्याच्यासाठी ओझं बनल्या होत्या.
संपतने वेदीकासाठी ठरवलेला नवरा थोडा थोडका नाही तर तिच्या वयाच्या दुप्पट वयाचा होता. या बालविवाहाला वेदीकाच्या आजीचा देखील कडाडून विरोध होता. तिच्या आजीने देखील आपल्या लेकाला समजावून सांगण्याचा त्याला अडवण्याचा भरपूर प्रयत्न केला. पण तो कोणाचं ऐकेल अस अजिबात वाटत नव्हतं. लग्नाची तारीख ही तो ठरवून आला होता. आठवड्यानंतरचा मुहूर्त होता.
मुलगी अजुन लहान आहे. अठरा वर्षांची होऊ द्या. अजुन तिला मासिक पाळी पण आली नाही अशी अनेक कारण सांगून रेणुकाने संपतच मन वळवण्याचा प्रयत्न केला. त्याची मनधरणी केली पण तो आपल्या निर्णयावर ठाम होता.
"अहो, कायद्याने हा बालविवाह आहे. कायदा सुद्धा मुलगी अठरा वर्षाची झाल्याशिवाय लग्नाला परवानगी देत नाही आणि आपली वेदिका अजुन बारा वर्षाचीच आहे. तिचं लग्न कायद्याने गुन्हा आहे. अहो, आपल्याला शिक्षा देखील होऊ शकते." रेणुकाने शेवटचा पर्याय म्हणुन कायद्याची भीती घातली तर मला कायदा शिकवतेस म्हणुन उलटं तिलाच मारहाण केली.
" मला कायदा शिकवतेस. मी कायदा खिशात घेऊन फिरतो." म्हणत तो दार आपटून बाहेर निघून गेला आणि परतला तो दारूच्या नशेतच.
वेदीकाची आजी वेदीकाला संपतच्या नकळत थोड्या दिवसासाठी एका नातेवाईकाच्या घरी सोडून येते. संपतच्या लक्षात ही बाब लवकर येणार नव्हती कारण सकाळी लवकरच तो कामाच्या नावाखाली घरातून बाहेर पडत असे आणि रात्री उशिरा दारूच्या नशेत घरी परत येत असे.
लग्नाचा मुहूर्त दोन दिवसांवर येऊन ठेपला होता. संपत आता जास्त वेळ घरीच असायचा. लग्नाची तयारी तो स्वतः जातीनं पाहत होता. आता वेदिका घरी नाही हे कधीही त्याच्या लक्षात येऊ शकत होतं. रेणुका आणि वेदीकाची आजी एक एक पाऊल जपून टाकत होत्या. पण लग्नाच्या आदल्या दिवशी ही गोष्ट संपतच्या लक्षात आलीच. त्याने खूप आकडतांडव केला. दोघींनाही शिव्यांची लाखोली वाहिली. रेणुकाला जबर मारहाण केली. पण दोघींनीही तोंडातून एक शब्द बाहेर काढला नाही.
संपत आता चांगलाच इरेला पेटला होता. काहीही करून त्याला वेदीकाला शोधून काढायचं होत. त्याने सगळ्या पाहुण्यांकडे चौकशी केली पण वेदीकाचा कुठेच पत्ता लागत नव्हता. त्याने रात्री घरी आल्यानंतर परत रेणुकाला खडसावून विचारलं. जनावरासारखी मारहाण केली पण रेणुका त्याच्या मारापुढे नमली नाही.
दुसऱ्या दिवशी पहाटेच सूर्य उगवायच्या आतच तो घराबाहेर पडला. हळुहळु लग्नासाठी पाहुण्यांची ये जा सुरू झाली. लग्नाचा मुहूर्त जवळ येत होता आणि रेणुकाच्या जिवाची उलथापालथ होत होती. ती परमेश्वराकडे एकच प्रार्थना करत होती. " वेदीकाला वाचव, देवा. ती संपतच्या हाती लागता कामा नये."
लग्नाचा मुहूर्त टळून गेला होता पण संपत अजुन काही आला नव्हता. पाहुण्यांमध्ये कुजबुज सुरू झाली होती. सगळे वाट पाहून घरी निघणार इतक्यात संपत वेदीकाला घेऊन येताना दिसला. वेदीकाच्या आजीने डोक्यावर हात मारून घेतला. संपत वेदीकाला हाताला धरून ओढत होता. घरी येताच साडी तिच्या अंगावर फेकून लवकरात लवकर तयार होण्यासाठी तिला बजावलं.
वेदिका रडत होती. मला लग्न नाही करायचं, मला शाळा शिकायची आहे. ती ओरडून ओरडून सपंतला सांगत होती. रेणुका आणि वेदीकाची आजी देखील सपंतला समजावण्याचा हरसंभव प्रयत्न करत होत्या पण तो काही ऐकायला तयार नव्हता.
त्याने कोणाच्याही विरोधाला न जुमानता वेदीकाच लग्न तिच्या वयाच्या दुप्पट वयाच्या माणसाशी लावून दिलं आणि हा तिच्या कोवळ्या बालमनावर झालेला पहिला मानसिक आघात होता.
एक एक वीट रचून बनवलेला सुंदर महाल जेंव्हा कोसळतो तेंव्हा निळ्याशार पाण्यात दाहक ज्वालामुखी ही किंचाळतो. सुखांचा धावा केला असता दुःखाचा पर्वत तरारून यावा तेंव्हा कोणाकडे दाद मागायची.
आपल्या आपल्या म्हणणाऱ्या नात्यांची रांगोळी आता विरली होती. विश्वासाचं पानिपत झालं होतं. जिवाभावाची माणसं अर्ध्या आयुष्यात, वाटेत एकटं सोडून पसार झाली होती. जगण्याच्या भीतीने पोटात खड्डा पडला होता आणि स्वप्नांची खांडोळी खांडोळी झाली होती. अश्या मानसिक अवस्थेत वेदिका लग्न होऊन सासरी आली.
आठवड्याभरानंतर देव देव, पूजा सगळं आटोपल्यावर तिच्या सासऱ्यांनी ती मासिक पाळी येईपर्यंत माहेरीच राहिलं अस ठरवून तिला माहेरी आणून सोडलं. रेणुका लेकीला पाहून खूप खुश झाली. दोघी माय लेकी एकमेकींच्या गळ्यात पडून खूप रडल्या.
ठरल्याप्रमाणे वेदिका आता माहेरीच राहणार होती. फक्त सणासुदीला किंवा घरच्या एखाद्या कार्यक्रमाला, समारंभाला ती सासरी जाणार होती.
वेदिकाने घरी आल्यानंतर आईजवळ शाळेत जायचा विषय काढला. तिला शाळा शिकायची होती. ती वडिलांना समजावण्यासाठी रेणुकाजवळ हट्ट करत होती.
" अहो, पोरगी शाळा शिकायची म्हणतेय. तिला ती इथं आहे तोपर्यंत शाळेत पाठवलं तर !!! तसही तिचं लग्न झालंच आहे, किती दिवस राहणार आहे पोर आपल्याजवळ." एक दिवस संपतच्या रागाचा नूर पाहून रेणुकाने त्याच्याजवळ वेदीकाच्या शाळेचा विषय काढला.
" काय करणार आहे ती शाळा शिकून. त्यापेक्षा तिला घरातली चार काम शिकवं. तीच भविष्यात उपयोगी येतील तिला." म्हणत त्याने तिच्याकडे दुर्लक्ष केलं.
" अहो पण, जाते म्हणते तर जाऊद्या की उद्या सासरी गेल्यावर कोण तिचे हट्ट पुरवणार. लेकरु आईबापाजवळ हट्ट नाही करणार तर कोणाकडे करणार." रेणुका जरा भीत भीतीच बोलली.
" बरं बरं !!! जाऊ दे, पण आधी तिच्या नवऱ्याचा आणि सासऱ्याचा काय विचार आहे ते बघू आणि मग पाठवू शाळेत." चला संपत तरी तयार झाला होता म्हणुन रेणुका थोडी निश्चिंत झाली होती.
सासरच्यांची परवानगी मिळताच वेदिका परत शाळेत जाऊ लागली. ती खूप खुश होती, तिला खूप खूप शिकायचं होतं. कधीतरी सणासुदीला, एखाद्या घरगुती कार्यक्रमाला तिला तिचे सासरे सासरी घेऊन यायचे आणि परत माहेरी आणून सोडायचे. अशी दोन, तीन, वर्षे निघून गेली आणि मग चार... पण तिला मासिक पाळी काही येईना. पाळी आल्यानंतर ती सासरी जाणार होती पण सोळा वर्षाची झाली तरी ती माहेरीच... नातेवाईकांमध्ये, गावामध्ये सगळीकडे कुजबूज सुरू झाली. ह्या सगळ्याला कुठेतरी पूर्णविराम लागावा म्हणुन संपत आणि रेणुका तिला मासिक पाळी सुरू होण्यासाठी दवाखान्यात नेऊन तिच्यावर वैद्यकीय उपचारही करतात पण तरीही तिला पाळी काही येत नाही.
आयुष्याच्या वाटेवर चालताना वेगवेगळ्या वळणांवर प्रत्येक स्त्रीला कठीण प्रसांगाना सामोरं जावं लागतं असतं. आशावेळी तिच्या मनावर होणाऱ्या परिणामांचा क्वचितच कुणी विचार करतं असेल. तिच्या व्यथा जाणून घेऊन तिच्या मनात कोणी डोकावतं असेल का? या सगळ्यात वेदीकाचं होणार मानसिक खच्चीकरण कोणाला समजणार होतं का?
हळुहळू नवरा, सासरची मंडळी तिला भेटायला यायची बंद होतात. कोणी तिची विचारपूस करत नव्हतं. पण या सगळ्यामध्ये तिने शिक्षण मात्र थांबवलं नव्हतं. आता ती दहावीला होती. सततचा ताण, लोकांचे टोमणे, लोकांच्या तिच्यावर रोखलेल्या नजरा पाहून ती अधिकच अस्वस्थ व्हायची.
एक दिवस तिला कळालं की तिच्या नवऱ्याने दुसरं लग्न केलं. तिच्यावर नियतीने केलेला हा दुसरा आघात होता. एक प्रकारचा मानसिक धक्काच होता. संपत जाऊन तिच्या नवऱ्याला जाब विचारतो. पण तो तिला अजुन मासिक पाळी आली नाही आणि जर भविष्यात आलीच नाही तर त्याच्या वंशाचा दिवा कसा जन्माला येणार. त्याचा वंश कसा उजळणार ह्या सबबी सांगून संपतला आल्या पावली परतवून लावलं.
अग्निफुले
अग्निफुलांचं दान ओटीत हे दिलं नशिबाने
करपलं काळीज कसं आकांत करी वेदनेने...
अव्यक्त कथा ही कोणती वैखरीत सजलेली
पापण्यांमधुन अलवार ही व्यथा ओघळलेली
लक्तरे मनाची झाकू कशी भरजरी शेल्याने...१
ओरखड्यांच्या महिरपी सजल्या भिंतीवर हृदयाच्या
व्यथा न कळल्या कोणा ह्या कोवळ्या मनाच्या
उधळलेला डाव दिला हाती रुसलेल्या प्राक्तनाने...२
ओळखीच्या वाटा साऱ्या बघा कशा फितूर झाल्या
हृदयांतरी कोरून गेल्या भळभळत्या जखमा ओल्या
घायाळ पाऊले गात फिरती दुःखांचे देखणे तराने...३
वेदीकाच्या स्वप्नांची धूळधाण तिच्या आपल्यानींच केली होती. सुकलेल्या झाडाच्या फांद्यानां ओरबडल्यानंतर कंठाशी प्राण आलेले असताना, रखरखीत उन्हात घश्याला कोरड पडते. पाण्याच्या शोधात आपण वणवण फिरत असताना स्वप्नांची धूळधाण व्हावी आणि त्या तुटलेल्या स्वप्नांचाच भंडारा कपाळावर माळावा. असलं कसलं जीवनगीत तिच्या नशिबी आलं होतं.
पुढे वेदीकाचं जीवन कोणतं नवीन वळण घेणार पाहुयात पुढील भागात.
क्रमशः
© सुनिता मधुकर पाटील
1/9/2020
© copyright
© all rights reserved..
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही.
Khup chan
ReplyDeleteThank you so much 😊
Delete