मधुनिता
शाश्वत नातं
"अरे! आलास तू?"
चेहऱ्यावर तेच ओळखीचं स्मित, आश्वस्त करणारं, साऱ्या दुःखांचा, वेदनांचा, आगतिकतेचा नायनाट करणारं.
" तूच बोलावलं होतंस ना मला."
त्याने आपले बाहू पसरले आणि बघता बघता ती त्याच्या बाहुपाशात विसावली. त्याचा तो आश्वासक उबदार स्पर्श होताच तिच्या मनावरचं मळभ क्षणात दूर झालं.
" तू खरंच आलास माझ्यासाठी?" तिने कुतूहलाने विचारले.
" हो, तूच नाहीस का मला बोलवत होतीस, मला यायला सांगत होतीस."
" मी सांगितलं होतं तुला यायला? अरे हो! खरंच की दररोज आपण हेच तर मागणं मागत होतो की जेंव्हा कधी इथून निघायची वेळ येईल तेंव्हा तू यावंस मला घेऊन जाण्यासाठी. तेंव्हा इथली एक्सिट देखील एक सोहळा असेल माझ्यासाठी. मी आनंदाने सारे पाश तोडून नाचत, बागडत तुझ्यासोबत येईन. माझी ही वेडी इच्छा आणि तिचा मान राखण्यासाठी तू आला आहेस? काय म्हणावं रे तुझ्या या प्रेमाला? या क्षुद्र जिवाच्या इच्छेसाठी तू आठवणीनं यावं!" तिच्या डोळ्यात आनंदाश्रू होते.
" हो, तू इतक्या प्रेमाने बोलावत होतीस की मला यावंच लागलं."
" अरे पण अजून वेळ आहे ना! माझी इथून निघायची वेळ थोडीच झाली आहे. ए... पण तू आलास ते बरं केलंस हं, निदान तू कसा आहेस ते तरी मला समजलं."
त्याने गहिरं हसत तिच्याकडे पाहिलं आणि समोर बोट केलं.
समोरचं दृश्य पाहून ती हादरली. डोक्यापासून पायापर्यंत पांढऱ्या चादरीत लपेटलेल्या अवस्थेत तिला झोपवलं होतं. बाजूला हताश, भकास चेहऱ्याने नवरा आसवे ढाळत होता. रडून रडून चेहरा अगदी सुकुन गेला होता. तिचं पिल्लू मावशीच्या मांडीवर बसून केविलवाण्या नजरेने इकडे तिकडे पाहत होतं. तिने आवेगाने जाऊन त्याला कवेत घेण्याचा प्रयत्न केला, त्याचा पापा घेतला, पण व्यर्थ. नवऱ्याशी बोलण्याचा प्रयत्न केला. त्याच्या दंडाला धरून गदागदा हलवलं. ती ओरडून ओरडून सगळ्यांशी बोलण्याचा प्रयत्न करत होती पण कोणाचं तिच्याकडे लक्षच नव्हतं. काय चाललंय काय? आईबाबाही धाय मोकलून रडत होते. तिने आईचे डोळे पुसण्याचा प्रयत्न केला.
" बाबा...अहो बाबा, आई का रडतेय. तिला समजवाना. ती माझं ऐकत नाहीए. बाबा..." ती ओरडत होती पण काहीच प्रतिसाद नाही.
" म्हणजे... मी मृत झाले आहे? मी माझ्या शरीराच्या बाहेर आहे. मी... मला शरीर नाही. माझं हे असं विदेही रुपात वावरणं कोणाला दिसत नाही. माझं अस्तित्व कोणालाच जाणवत नाही." ती स्वतःशीच बडबडत होती.
हे भयानक सत्य समजताच तिला दु:खावेग अनावर झाला. किती उद्वेगदायक आहे हे सगळं? माझ्या मागे माझ्या चिर परिचितांना, नातलगांना आधार देणारे कैक सुहॄद आहेत. ते सावरतील नक्कीच, नित्यकर्मांत रमतील. पण मी, माझं काय? कोण येणार मला सावरायला? मलाही माझ्या लोकांपासून दुरावल्याचं, विरहाचं दुःख आहेच की पण कोण येणार माझ्या दु:खावर फुंकर घालायला? मला तर कोणी पाहूही शकत नाही. एकटेपणाच्या जाणीवेने ती पार हताश झाली.
" काय विचार करतेयस. मी आहे की तू एकटी कुठे आहेस." त्याच्या आवाजाने ती भानावर आली.
" हो तू आहेस माझ्यासोबत. आधीही होतास आणि आताही आहेस. मी इतकी वर्षं अनुभवतेय की तुझं निरलस प्रेम, मी तुझ्यासाठी किती महत्वाची आहे याची अनुभूती करवून देणारं प्रेम. पण तेव्हाची गोष्ट निराळी ना रे. तेव्हा मी साकार रुपात होते आणि तू ही मूर्तरूपात. तरीही तू माझं मागणं लक्षात ठेवलं हे विशेष. तू एकच आहेस रे प्रत्येकाचा खराखुरा साथी, जो कधीच साथ सोडत नाही अगदी जीवन संपून गेलं तरी." ती बोलत होती.
त्याला न्याहाळतांना तिला एक गोष्ट लक्षात आली ती म्हणजे तो ही साकार नाही तो निराकार आहे. तिच्यासारखाच होऊन आलाय तिला न्यायला विदेही रुपात. म्हणजे ती एकटीच त्याला पाहू शकतेय आणि तो तिला. अजुन थोडं निरखताच तिला जाणवलं की दोघांमधला संवाद हा शब्दांवाचूनच होतोय. तसंही बोलण्यासाठी तरी अवयव उरलेच होते कुठे? तिच्या मनात येणारा प्रत्येक प्रश्न, विचार त्याला त्या क्षणीच समजत होता आणि त्याचा तिला. हे मन तरी शिल्लक राहिलंय का? असेल बहुदा. म्हणूनच तर हे शब्दांवाचूनचे संवाद सुरु आहेत. ते दोघे आता एकरुप होते, ती त्याचाच एक भाग, एक अंश बनून उरली होती 'त्याचाच अंश'. या विचाराने ती सुखावली. किती वेळ गेला, ती त्याला न्याहाळतच राहिली. शेवटी तो हळूच म्हणाला,
"निघुयात का?"
"कुठे?" ती विचारती झाली.
" माझ्या घरी, तुला आता तिथेच तर रहायचं आहे."
हे ऐकतांच तिच्या मनांत नवर्याचा आणि मुलाचा विचार आला. आईबाबांचे चेहरे नजरेसमोर तरळून गेले. एकदा शेवटचं पाहून घेऊयात का सगळ्यांना? माझं बाळ, माझा नवरा कसा राहील माझ्याशिवाय एकटा? कोण सांभाळेल त्याला? परत एकदा हळवी झाली ती. त्याने हे अचूक हेरलं आणि म्हणाला,
” सावर स्वतःला, तू जगलीस तुझं आयुष्य, आता त्यांना जगू दे त्याचं, कुणीच नसतं कुणासाठी, शाश्वत नातं फक्त तुझं आणि माझं."
कटु असलं तरी किती खरं होतं ते आणि ते मान्य करण्याखेरीज काही इलाज नव्हता तिच्याकडे. त्याने जसं दिलेलं वचन पाळलं तसं आता वचन पाळायची तिची पाळी होती. तिचं म्हणाली होती ना, 'तू न्यायला आलास तर आनंदात, नाचत बागडत येईन.'
" हो मी येतेय, आनंदाने येतेय तुझ्यासोबत. मला माहिती आहे की तू जसा इथे माझ्यासोबत आहे तसाच तिथे माझ्या नवर्यासोबतही असणारच आहेस, त्याला सांभाळायला आणि सावरायला. आता मला कशाचीच चिंता नाही तू असतांना." त्याने एक प्रेमळ कटाक्ष टाकून या बाबतीतही तिला आश्वस्त केलं आणि निघाले दोघे. तिला आता कशाचीच काळजी नव्हती. तिच्यासोबत ‘तो’ होता आणि तेच बस्स होतं तिच्यासाठी.
क्षणार्धात दोघे निघाले. दूर, खूप दूर, मध्येच एखादा लख्ख प्रकाशझोत तिचे डोळे दिपवायचा तर कधी काळंकुट्ट अंधाराचं साम्राज्य तिला गिळंकृत करण्यासाठी आलं आहे असं वाटायचं. काही वेळातच दोघे त्यांच्या इच्छित गंतव्याच्या ठिकाणी पोहचले. त्या ठिकाणी पोहचताच तिला तिच्यासारख्या कित्येक व्यक्ती दिसल्या, विदेही. तिला त्यांच्या सुपुर्द करुन तो निघाला. त्याचं जाणं तिला आता अजिबात क्लेशदायक, उद्वेगदायक वाटलं नाही उलट तो तिच्यासोबत आहे ही भावना मनात घट्ट रुजली आणि विशेष म्हणजे एक नवलाईची आणि आनंदाची गोष्ट तिला तिथे प्रकर्षाने जाणवली ती म्हणजे तिथल्या लोकांमध्ये एकमेकांबद्दल असणारं आणि सर्वांत महत्वाचं म्हणजे 'त्याच्या बद्दल' वाटणारं अत्याधिक प्रेम. निस्वार्थ, निर्मळ, विशुद्ध प्रेम, फक्त प्रेमासाठी असणारं प्रेम. सारे आत्मिकदृष्ट्या तृप्त आणि प्रेमाने भारलेले होते तिथे.
मघाशी तिच्या आणि त्याच्यात झालेल्या शब्दावाचून संवादाची अनुभीती तिला आता इथे असलेल्या प्रत्येकासोबत होत होती. तिथे सारे एकमेकांवर तुडुंब प्रेम करत होते. कसल्याही हेतुशिवाय. ही प्रेमाची भावना इतकी उदात्त होती की यापेक्षा अत्युच्च असे दुसरे काही असूच शकत नाही असं तिला वाटून गेलं. तिथलं वास्तव्य म्हणजे केवळ प्रेमात आकंठ न्हाणचं तर होतं आणि ही उदात्त भावना अनुभवायला तिला मृत व्हावं लागलं होतं. त्यामुळे तिला मृत्यू आता दुःखदायक, क्लेशदायक वाटत नव्हता. स्वतःच्या मृत्यूला तिने हसत, हसत आनंदाने स्वीकारलं होतं.
मधुनच तिला आपलं गत जीवन आठवत होतं. हातून कळत नकळत घडलेल्या चुका आठवत होत्या आणि त्यांबद्दल मनःपूर्वक पश्चाताप होत होता. तर कधी हातून घडलेल्या एखाद्या सत्कॄत्याची आठवण होतं होती. तिला तिथं जाणवू लागलं की जिवंतपणी मनांत असणाऱ्या स्वर्ग-नरक या संकल्पना म्हणजे हाच अनुभव तर नव्हे? आपल्याच चुकांची आठवण होऊन पश्चाताप होणं म्हणजेच नरकयातना आणि सत्कर्मांबद्दल अनुभवलेले हे अद्भुत प्रेम म्हणजे स्वर्गसुखच तर आहे. ही सारी गणिते, बेरीज वजाबाकी केवळ 'त्यालाच' तर ठाऊक, तोच तर सूत्रधार आहे सगळ्याचा. म्हणजे 'तो' स्वतःच लीलया हे सारे घडवून आणत असतो. प्रत्येक जीवाला अधिकाधिक शुद्ध बनवण्यासाठी. हे सारे विचार तिच्या मनात रुंजी घालत होते. हे तिला वाटणं खरोखर तसंच आहे की नाही कोण जाणे पण ती मात्र पूर्ण समाधानी होती. आपण सर्व 'त्याचाच' अंश आहोत आणि आपण त्याचे स्वरुप असलेल्या 'प्रेमाची भावनाच' फक्त जोपासत आहोत हा दॄढ होत चाललेला विचार तिला पुरेसा होता.
ही सारी माणसं जर इतकी प्रेमळ आहेत तर मग ही सगळी माणसं तिथे पृथ्वीवर अशी का वागत असतात? हेवेदावे, भेदभाव, स्पर्धा, कुरघोडी अशा भावनांना तर इथे स्थानच काय तर त्यांचं अस्तित्वच नाही. इथे तर नित्य तृप्ती देणारा आनंदाचा ठेवा आहे कोणीही कितीही लुटा संपतच नाही.
अशा विचारांमध्येच तिचा इथला काळ आनंदात व्यतीत होत होता. काळ.... तसं पाहिलं तर इथल्या काळाची परिमाणे काय आहेत हे तिला कळतच नव्हतं. ती अशा आनंदी आणि भावविभोर अवस्थेत किती काळ राहिली कोणास ठाऊक आणि शेवटी तो दिवस आलाच...
तिच्या मनात एक अनामिक हुरहुर दाटून आली. तिची अस्वस्थता वाढू लागली. तिला असं का होतंय काहीच कळत नव्हतं. प्रेमाशिवाय इतर तिला काहीच माहीत नव्हतं. इतर भावना ती पार विसरुनच गेली होती. पण तिला जाणवू लागलं की आता आपली इथून निघून जायची वेळ आली आहे. ती अत्यंत खिन्न, उदास झाली. काही काळापूर्वी स्वतःच्या मृत्यूमुळे उदास झालेली ती इथे रमून गेली होती आणि इथलं प्रेमळ जग सोडून जायचं ही कल्पनाच तिला सहन होत नव्हती पण सारे निर्णय घेणारा 'तो' होता. आपलं काय चुकलं? का तो आपल्याला स्वतःपासून दूर लोटतोय. मी त्याचाच तर अंश आहे मग का मला वेगळं करतोय? या एकाच विचाराने ती भांबावून गेली. 'त्याला' भेटून सरळ सरळ विचारावं का? असंही तिला वाटल पण विचारायचं काय? तो तर सर्व जाणतच होता. तोच तर सगळं करवत होता. कर्ता करविता तोच तर होता.
शेवटी आलाच 'तो' एकदाचा सामोरा, चेहऱ्यावर तेच नेहमीचं स्मित. पण आज ते स्मित पाहून रडूच फुटलं तिला. विरहाची केवळ कल्पनाच तिला असह्य होत होती. त्याने हे जाणलं आणि म्हणाला,
" बाळा, रडू नकोस. तुझी इथून प्रस्थानाची वेळ आली."
" नाही, मी नाही जाणार तुला सोडून. मला नको ना तुझ्यापासून दूर पाठवूस, इथेच राहू दे मला तुझ्यासोबत. मी आणि तू एकच ना रे. तुझाच तर अंश ना मी. मग परत हा विरह का? "तिने तिच्या पद्धतीने निषेध नोंदवला.
" हे बघ बाळा, आता तुला इथून जावंच लागेल, पुन्हा इथे येण्यासाठी. पुन्हा मला भेटण्यासाठी. पुन्हा माझ्याशी एकरुप होण्यासाठी. पुन्हा माझ्यात मिसळण्यासाठी."
" पुन्हा यायचंच आहे ना तर मग पाठवतोसच का? राहू दे ना इथेच. मी नाही जाणार हं, सांगून ठेवते." तिने पुन्हा आक्रमक पवित्रा घेतला.
"नाही, असं नाही बाळा. इथं येऊन अधिकाधिक शुद्ध होत रहायचं, इथं आत्मसात केलेलं तिथं आचरणात आणायचं. प्रेम द्यायचं, फक्त प्रेम आणि प्रेम आणि त्यानुसार पुन्हा पुढील गती, पुढील प्रवास... निरंतर... अधिकाधिक शुद्धतेकडे जाणारा आणि हे चक्र असंच अबाधित फिरत राहणार. एका परमोच्च बिंदूला या येरझार्या थांबतील, आणि तू कायमची माझ्यात सामावून जाशील. मग आपल्या दोघात द्वैत उरणारच नाही. केवळ एकच अनुभूती आणि एकच भाव उरेल अद्वैतभाव... मात्र त्या परमोच्च बिंदुपर्यंत पोहोचण्यासाठी या येरझार्या घालाव्याच लागतील. तुला एकटीलाच नाही तर सगळ्यांनाच. हा नियम कोणालाच चुकला नाही आणि कधी चुकणारही नाही."
" मला आता कुठे पाठवणार आहेस. मी कुठे जाणार आहे. मला माझा गतकाळ, त्याच्या आठवणी, खाणाखुणा आठवून किती त्रास होईल बरं. सरत्या काळासोबत सारे संदर्भच बदललेले असतील. हे सगळं मी कसं सहन करणार तूच सांग. त्यापेक्षा मला इथेच राहू दे ना." हताश होत तिने विचारले,"
" नाही असं काहीही होणार नाही. खात्री बाळग आणि निश्चित रहा. इथून जायच्या वेळेस मी तुला एक खास वरदान देऊन पाठवेन. 'विस्मृतीचं' वरदान... त्यामुळे आता या क्षणापर्यंतची तुझी सारी पाटी कोरी करकरीत होऊन जाईल. कसल्याही आठवणी शिल्लक राहणार नाहीत, ना तिथल्या, ना इथल्या. तुझ्याबरोबर येईल ते फक्त तुझं शुद्ध रूप. त्यामुळे चिंता सोड आणि एका नव्या, सुंदर आयुष्याला सामोरी जायला सिद्ध हो." तिच्या प्रत्येक प्रश्नाला शांतपणे आणि समाधानकारक उत्तर देण्याचा जणू विडाच उचलला होता त्याने.
"काय? हे काय बोलतोयस तू. मी हे सारं विसरणार्? इथलं सारं आणि तुलाही विसरणार? नाही शक्य नाही. मी सारं काही विसरले तरी चालेल पण मला तुला विसरायचं नाही." ती भावविव्हळ होऊन म्हणाली.
" तू जरी मला विसरलीस तरी मी तुला कधीच विसरणार नाही, याची खात्री बाळग. मी तर असणारच तुझ्यासोबत नेहमी, तुझ्यातच असणार आहे पण केवळ साक्षी भावाने. मी तुझ्या नव्या आयुष्यात सक्रीय व्हावं, मी तुझ्या नव्या जीवनात तुला सोबत करावी असं जर तुला खरंच वाटत असेल तर त्यासाठी पहिलं पाऊल तुलाच उचलावं लागेल, हे लक्षात ठेव. ते पाऊल म्हणजे केवळ प्रेमाने मला घातलेली साद, अजुन काहीच नको गं मला. पण ती साद घालायची की नाही, घालायची तर केव्हा ते तुझं तुला ठरवायचंय." तो मिश्कीलपणे हसत म्हणाला.
" म्हणजे...?" तो काय बोलतोय तिला काहीच समजलं नाही.
" मी तुला बहाल केलेल्या कर्मस्वातंत्र्यात हस्तक्षेप करणार नाही. पण मी नेहमी तुझ्यासोबत असेन कायम तुझ्यासाठीच. तू जेंव्हा साद घालशील तेंव्हा मी येईन. काही काळजी करू नकोस. आता तरी झाली का तयारी मनाची आणि निघायचीसुद्धा?",
तिने कधी होकारार्थी मान हलवली तिचं तिलाच कळलं नाही.
" पण मला एक वचन हवं आहे तुझ्याकडून." ती म्हणाली.
" माझ्याकडून तुझी आठवण तूच करुन घेशील ना? देशील ना मला इतकं?"
होकारार्थी मान हलवून त्याने आपले बाहू पसरले आणि ती त्याच्या मिठीत विसावली, इथे यायच्या आधी जशी विसावली होती तशीच आश्वस्त होऊन. त्याचं प्रेम भरभरुन अनुभवत शांत, तॄप्त होत राहिली.
तिने निरोप घेतला त्याचा आणि सर्वांचा. निरोपादाखल त्याने त्याचा वरदहस्त उचलला आणि त्या क्षणीच त्याने बहाल केलेले विस्मृतीचे वरदान कार्यरत झाले आणि वायुवेगाने तिचा परतीचा प्रवास सुरु झाला.
बऱ्याच प्रवासाअंती ती एका अंधार्या गुहेत पोचली. तिथे आजूबाजूला पाण्यासारखं काहीतरी होतं. ती तिथे बराच वेळ पडून होती. पण तिथं केवळ आणि केवळ अंधाराचंच साम्राज्य होतं. असा किती काळ गेला कोणास ठाऊक? एके दिवशी तिला वेगळाच अनुभव आला. अंधाराच्या दुसऱ्या टोकाला प्रकाश होता जणू. काही हालचाली जाणवत होत्या. काही अस्पष्ट आवाज कानांवर पडत होते. "पुश, पुश, आणखी थोडा वेळ धीर धर, जोर काढ." असं कोणीतरी दुसऱ्याच कोणाला तरी बोलत होतं. त्यासोबत कोणाचा तरी विव्हळण्याचा, रडण्याचा आवाज. असं बराच वेळ चालू होतं. त्यानंतर थोड्यावेळाने एक जोरदार हिसका बसला आणि ती एकदम उजेडात फेकली गेली. काय झालं तिला काही कळलंच नाही आणि ते न कळल्यामुळे तिने एकदम टाहोच फोडला. तिचं ते रडणं ऐकून आजूबाजूच्या लोकांना कोण आनंद झाला देव जाणे. दोन हातांनी तिला अलगद सावरलं आणि तिच्या कानांवर शब्द पडले, "अभिनंदन, तोंड गोड करा. घरी लक्ष्मी आली. मुलगी झाली." आणि त्यापाठोपाठ आनंदाला आलेल्या भरतीचा जल्लोष तिच्या कानी पडला.
अनेक हातातून संक्रमण करत ती इकडून तिकडे फिरवली गेली आणि त्या तेव्हढ्याशा श्रमानेही ती पार थकून गेली आणि लगेच झोपी गेली. जाग आल्यानंतर चुळबुळ करत असतांना तिला जाणवला तो विलक्षण, ओळखीचा दिव्य असा स्पर्श, आश्वस्त करणारा.... हो त्याचा तो स्पर्श... सगळं काही विसरली असली तरी हा स्पर्श मात्र तिला चांगलाच लक्षात होता.
शेवटी तो आलाच इथेही, तिची सोबत करायला. दिलेल्या शब्दाला जागला तो. मला तुझ्या आयुष्यात येण्यासाठी सुरुवातीला तुलाच हाक मारावी लागेल तरच मी येईन असं सांगितलं होतं ना त्याने. असं असूनही तो स्वतःहून आला न बोलावता. किती हे निरपेक्ष आणि निरलस प्रेम याचं... याला कशाची तोडच नाही. एकदा कृतज्ञ भावाने त्याला डोळे भरून पहावं, त्याची ओळख पटल्याची पावती द्यावी म्हणून तिने डोळे किलकिले करून स्पर्शाच्या दिशेने पाहिलं आणि... तिच्या कानांवर शब्द आले... " बाळा, मी तुझी आई बरं का! मी नेहमी तुझ्यासोबत असेन. तू माझाच तर अंश.
समाप्त...
22/12/21
Photo credit - pintrest