©️ मधुनिता
सदाफुली - भाग १
" माझी सदाफुली कोमेजली रे, केशवा" समोरच्या घराकडे टक लावून राधाबाई बडबडत होत्या.
" काय बोलतेयस आज्जी, असं कोड्यात न बोलता काही समजेल असं बोल ना." केशवला आजी काय बोलतेय काही कळत नव्हतं.
राधाबाईंनी समोरच्या घराकडे बोट केलं.
" ती कुसुम आहे ना गं आज्जी, जी लहानपणी दोन वेण्या बांधून आपल्या बागेतील फुलं तोडायला यायची. किती वर्षांनी पाहतोय तिला." केशवला समोरच्या अंगणात रांगोळी काढणारी कुसुम पाहून लहानपणीची कुसुम आठवली.
" मला घेऊन चलतोस का रे तिकडं, ह्या दुखऱ्या गुढग्यामुळे नीट चालता ही येत नाही बघ." राधाबाईंनी केशवाला कुसुमकडे घेऊन जायची विनंती केली.
" ए सदाफुले,"
राधाबाईंचा आवाज ऐकताच कुसुमने वळून पाहिलं आणि 'आज्जी' म्हणत धावतच जाऊन त्यांना बिलगली आणि ओक्साबोक्शी रडू लागली.
" पुरे... पुरे आता. मला सगळं समजलं. खूप सोसलसं पोरी. आता रडायचं नाही,, धीरानं घ्यायचं." राधाबाईंच्या धीर देण्यानं कुसुम थोडी सावरली होती. केशव लांब उभा राहून दोघीचं बोलणं ऐकत होता. बोलता बोलता कुसुमचं लक्ष केशवकडे गेलं. तिने कुतूहलाने राधाबाईंना विचारलं.
" आजी, हे कोण?"
" मी... मी कडुलिंब!" राधाबाई बोलण्यासाठी तोंड उघडणार त्या आधीच केशवने उत्तर दिलं.
" काय, कडुलिंब?" केशवंच उत्तर ऐकून कुसुमच्या तोंडून इतकंच बाहेर पडलं.
"अगं तूच तर मला लहानपणी म्हणायचीस ना की मी कडवट आहे त्या कडूलिंबासारखा. मी दिसलो की कडुलिंब आला म्हणून धावत तुझ्या घरी जायची आणि दार लावून घ्यायचीस." केशवने लहानपणीची आठवण सांगितली. हे ऐकताच कुसुमच्या उदास चेहऱ्यावर थोडं हसू फुललं.
केशव राधाबाईंचा नातू, त्यांच्या मुलीचा मुलगा. लहानपणी दरवर्षी उन्हाळ्याची आणि दिपवाळीची सुट्टी लागली की मामाचं गाव ठरलेलं. राधाबाईनां फुलांची भारी आवड. त्यांनी अंगणात छान फुलांची बाग उठवली होती. त्यामुळे वेगवेगळ्या फुलांची झाडे लावून त्यांची योग्य निगा राखणं हा त्यांचा आवडीचा छंद. सुट्टीत केशव मामाच्या घरी आला की तो ही आपल्या लाडक्या आजीला त्यांच्या या कामात मदत करू लागायचा. आपल्या इवल्या इवल्या हातांनी छोटे छोटे खड्डे खणायचे, झाडांना पाणी द्यायचं ही कामं तो आवडीने करायचा. कुसुम राधाबाईंच्या समोरच्या घरात रहायची. तिचे बाबा ती तीन वर्षांची असतानाच देवाघरी गेले होते. तिच्या आईने खूप कष्टाने तिला वाढवलं होतं. सकाळी वेणीफणी करण्याआधी हळूच राधाबाईंच्या अंगणात येऊन आपल्याला कोणी पाहत नाही ना याची खात्री करून परडीभर मोगऱ्याची आणि अबोलीची फुलं नेऊन त्यांचा मस्त गजरा गुंफायचा आणि आपल्या लांबसडक वेणीवर तो माळायचा हा तिचा नित्याचा क्रम. अवखळ, चंचल, हसरी कुसुम त्यांना फार आवडायची. त्या तिला लाडाने सदाफुली म्हणायच्या कारण ती नेहमी उत्साहाने भारलेली असायची.
एकदा केशवने तिला फुलं तोडताना पाहिलं आणि रागाने जाऊन तिची वेणी ओढली तिच्यावर जोरात ओरडला.
" ए शेम्बडे आमच्या बागेतील फुलं तोडायची नाहीत. माझ्या आजीची बाग आहे ही. चल जा इकडून. पुन्हा इकडे आलीस तर बघ." आणि त्यानंतर तो तिच्यावर लक्ष ठेवू लागला. एक दिवस केशव आसपास नाही हे पाहून ती गेट उघडून आत आली आणि पटपट फुलं तोडू लागली. इतक्यात पाठीमागून तो आला आणि तिला जोरात धक्का दिला तशी ती खाली पडली. हाताला मार लागल्यामुळे ती जोरजोरात रडू लागली. राधाबाईंनी तिला जवळ घेऊन तिची समजूत काढली. तिच्या हाताला मलम लावलं.
" केशवा, का रे माझ्या सदाफुलीला असं छळतोस." म्हणत कुसुमची समजूत काढण्यासाठी त्या केशवला रागावल्या.
" बघ तुझ्यामुळे माझी आजी आज मला रागावली." म्हणत रागाने परत त्याने तिची वेणी ओढली.
" तू ना कडुलिंब आहेस... कडुलिंब. एकदम कडवट. कडुलिंब कुठला." कुसुम शेम्बुड पुसत पुसत म्हणाली आणि घरी पळाली. तेंव्हापासून ती केशवला कडुलिंब म्हणायची. दिवस सरत गेले. दर सुट्टीला दोघांची भांडण ठरलेली असायची. हळूहळू शाळा, अभ्यास यामुळे केशवचं मामाच्या गावी येणं कमी होत गेलं. त्याची दहावी झाली आणि पुढील शिक्षणासाठी तो होस्टेलवर गेला. त्यामुळे मागील काही वर्षात त्याचं गावी येणं झालंच नाही. कधी आलाच तर एक दोन दिवसांच्या वर राहणं होत नव्हतं. राधाबाईंच्या आग्रहामुळे जवळजवळ सहा सात वर्षानंतर तो मामाच्या गावी थोड्या दिवसांसाठी आला होता.
या सहा सात वर्षात कुसुमच्या आयुष्यात बरीच उलथापालथ झाली होती. एक दिवस कामावरून घरी येताना रस्त्यात एसटीची धडक बसून कुसुमच्या आईने देखील तिची साथ कायमची सोडली. एसटीचा ब्रेक फेल झाल्यामुळे ड्रायव्हरचा गाडीवरचा ताबा सुटला आणि गाडी एका झाडावर जाऊन आदळली. कुसुमची आई गाडीच्या आडवी आली आणि तिने जागीचं प्राण सोडला. कुसुम एका निमिषात पोरकी झाली. राधाबाईंची सदाफुली कोमेजून गेली. कुसुम त्यावेळी बारावीत शिकत होती. मरणोत्तर सारे सोपस्कर पार पडल्यानंतर कुसुमचे काका काकू तिला आपल्यासोबत त्यांच्या घरी घेऊन गेले. जाताना कुसुमने राधाबाईंच्या कुशीत शिरून आपलं मन मोकळं केलं.
वर्षभरातच चांगलं स्थळ पाहून तिच्या काका काकूंनी आपलं डोक्यावरचं ओझं त्यांनी खांद्यावर केलं आणि कुसुम सासरी आली. कुसुमचा नवरा राघव मिल्ट्रीमध्ये होता. कुसुमला सासरी गेल्यानंतर तरी सुख लाभेल ही भाबडी आशा राधाबाईंना आणि कुसुमला देखील होती. पण तिच्या नशिबात देव सुख लिहायला विसरला होता बहुदा कारण लग्नाला वर्षभर उलटत आलं होतं आणि एक दिवस बातमी आली, राघव आतंकवाद्याशी झालेल्या चकमकीत शाहिद झाल्याची. कोवळ्या जीवावर नियतीने दुसरा आघात केला होता. कुसुम कोलमडून गेली. हसणं, बोलणं पार विसरुन गेली होती. हे दुःख कमी होतं की काय म्हणून सासरच्यांनी तिला पांढऱ्या पायाची समजून तिच्या काका काकूंच्या घरी परत आणून सोडली. राघवच्या मृत्यूला त्यांनी कुसुमला जवाबदार ठरवलं होतं. त्यांच्या नजरेत ती अपशकुनी होती. काका काकूंनी देखील आधी बापाला खाल्लं, मग आईला आणि आता नवऱ्याला म्हणत तिला घरात घेणं नाकारलं होतं. काका काकू आणि सासरच्यांनी पाठ फिरवल्यानंतर दोन दिवसांपूर्वीच कुसुम इथे तिच्या आईबाबांच्या घरी रहायला आली होती आणि म्हणूनच राधाबाई केशवला घेऊन तिला भेटायला आल्या होत्या.
" मी काय म्हणते कुसुम नीट लक्ष देऊन ऐक हो. मी तुला आजवर लाडाने सदाफुली म्हणत आले पण आता इथून पुढे तुला हे नाव सार्थ करून दाखवायचं आहे, समजलं! इवलीशी सदाफुली आपल्याला आयुष्याचा खूप मोठा पाठ शिकवून जाते गं. दगडाची छाती भेदून तो इवलासा जीव जगण्यासाठी झगडतो आणि दिमाखात वाऱ्यावर डोलत राहतो. तिचा इवलुसा नाजूकसा देह उन्हाळा असो हिवाळा किंवा पावसाळा कशालाच न जुमानत बारमाही बहरलेला असतो. ऊन, वारा, पाऊस या सगळ्यांची तमा न बाळगता ती कुठेही रुजते, कुठेही फुलते अगदी तसंच तुला इथून पुढे उभं रहायचं आहे. इतर फुलांच्या मनाने थोडी दुर्लक्षलेलीच गं ती, पण आपल्याला ती काय सांगते माहिती आहे का? 'अग नसेना का लोकांना आपलं महत्व पण आपण मात्र मस्त फुलत रहायचं, बहरायचं कुठं ही आणि कसं ही' हाच तिचा गुण आता तुला आत्मसात करायचा आहे. काय म्हणतेय समजतंय का तुला." राधाबाई कुसुमला जवळ घेऊन समजावत होत्या आणि कुसुम खाली मान घालून आसवे गाळत होती.
" आणखी एक गोष्ट कुसुम, आमच्या बागेतील फुलं तोडायची नाहीत. समजलं! नाहीतर... आठवतंय ना लहानपणी कशी तुझी वेणी ओढली होती ते. जर का तू फुलं तोडताना दिसलीस तर हा कडुलिंब गप्प बसणार नाही बरं."
केशवच्या या बोलण्यावर राधाबाई आणि कुसुम दोघीही हसू लागल्या. केशव गंभीर होत चाललेलं वातावरण थोडं निवळण्याचा प्रयत्न करत होता.
घरी आल्यानंतर राधाबाईंकडून कुसुमबद्दल सगळं समजल्यानंतर केशव अस्वस्थ झाला. त्याला तिच्याबद्दल सहानुभूती वाटू लागली. किती कमी वयात या पोरीने किती आणि काय भोगलं याचा विचार करून त्याच्या अंगावर सर्रकन काटा आला.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी कुसुमला तिच्या दारात मोगरा आणि अबोलीच्या फुलांनी गच्च भरलेली फुलांची परडी आढळून आली. राधाआज्जीनीं पाठवली असेल म्हणून कुसुमने त्यांच्या घराकडे पाहिलं. राधाबाई झाडांना पाणी घालण्यात व्यस्त होत्या. फावल्या वेळात दुपारी केशव आणि राधाबाई परत कुसुमच्या घरी गेल्या. तिला काय हवं नको ते विचारलं. त्यानंतर रोजच सकाळी तिच्या दारात फुलांची परडी पोहचू लागली. जेंव्हा कधी वेळ मिळेल तेंव्हा केशव राधाबाईंच्या अपरोक्ष कुसुमची विचारपूस करू लागला. त्याच्या वागण्यात तिच्याबद्दल काळजी स्पष्ट दिसत होती आणि ही गोष्ट राधाबाईंच्या अनुभवी डोळ्यातून सुटली नव्हती. केशवंच कुसुमच्या घरी वाढलेलं जाणं येणं केशवच्या मामा मामींच्या देखील नजरेत आलं होतं. हळूहळू दिवस सरले, केशवची सुट्टी संपली आणि तो आपल्या घरी परत गेला. त्यानंतर कुसुमच्या दारात पोहचणारी फुलांची परडी देखील बंद झाली. त्यामुळे कुसुमला कळून चुकलं की फुलांची परडी राधाआज्जी नाही तर केशव पाठवत होता.
इकडे केशव आपल्या घरी परतला असला तरी त्याच्या डोक्यातून कुसुमचे विचार जात नव्हते. तो दिवसरात्र तिचाच विचार करत होता. कसं कुसुमला एक चांगलं आयुष्य देता येईल? हाच प्रश्न त्याला नेहमी भेडसावत होता. त्याने आपल्या मनातील तगमग अनिताला म्हणजेच आपल्या आईला बोलून दाखवली आणि कुसुमशी लग्न करण्याची इच्छा व्यक्त केली. त्याच्या या निर्णयावर अनिताला काय बोलावं काही समजेना. ती देखील कुसुमला लहानपणापासून ओळखत होती. ती विधवा आहे या खेरीज तिला कुसुममधील कोणतीच गोष्ट खटकली नव्हती पण केशवचा आग्रह आणि त्याच्या डोळ्यातला निश्चय पाहून ती गप्प बसली आणि ही गोष्ट तिने अशोक म्हणजेच केशवच्या बाबांच्या कानावर घातली. थोडेसे वाद आणि आरोप प्रत्यारोप झाले. केशवंच म्हणणं होतं, 'प्रत्येकाच्याच वाट्याला सरळसोट आयुष्य येतं असं नाही ना म्हणून त्यांना आनंदी राहण्याचा, चांगलं आयुष्य जगण्याचा अधिकार नसावा का?' आणि याचं उत्तर त्याच्या आईबाबांकडे नव्हतं. केशवने घेतलेल्या ठाम निर्णयापुढे दोघांचाही विरोध तग धरू शकला नाही आणि त्यांनी केशवाला लग्नाची परवानगी दिली.
केशवने फोन करून ही बातमी आजीला सांगितली. केशव कुसुमशी लग्न करण्याचा विचार करतोय ही बातमी ऐकून राधाबाईंना खूप आनंद झाला.
" अरे पण कुसुमचं काय, ती तयार होईल का या लग्नाला. आता कुठं हळूहळू सावरू लागली आहे रे माझी सदाफुली. तिच्या मनाचा कौलही घ्यायला नको का?"
केशवंच बोलणं ऐकून राधाबाईनीं आपली शंका उपस्थित केली. खरंतर राधाबाईंच्या मनातही ही गोष्ट होतीच कारण त्यांना केशवच्या डोळयांत कुसुमबद्दल प्रेम दिसत होतं पण एका विधवा मुलीला सून म्हणून स्वीकारायला आपली लेक तयार होईल की नाही याबाबत त्या साशंक होत्या.
" तुम किस मर्ज की दवा हो आज्जी, अगं आम्ही सगळे गावी येऊन रीतसर तिच्याशी बोलण्याआधी तू तिच्या मनाचा कौल गे की. आपल्या लाडक्या नातवासाठी तू इतकं नाही करणार? अशी कशी गं तू आज्जी!" केशवने हे काम राधाबाईंवर सोपवलं.
" व्वा रे लबाडा!" म्हणत राधाबाई हसल्या आणि त्यांनी फोन ठेवून दिला.
एक दिवस दुपारची निवांत वेळ पाहून राधाबाईंनी काठी टेकत टेकत कुसुमचं घर गाठलं आणि गप्पा मारत मारत तिला सरळच विचारलं.
" सदाफुली माझा केशवा तुला कसा वाटतो गं,"
" कोण तो कडवट कडुलिंब, चांगला आहे तसा पण लहानपणी खूप छळलं बरं त्यानं." कुसुम हसत म्हणाली.
" अगं कडुलिंब असला म्हणून काय झालं. कडुलिंब आरोग्यासाठी फायदेशीरच असतो. तसा चांगला आहे हो माझा केशवा. त्याच्याने कोणाचं दुःख पाहिलं जातं नाही. तुला आवडतो का तो? आयुष्याचा जोडीदार म्हणून त्याचा स्वीकार करशील."
राधाबाईंच्या बोलण्यावर कुसुम अवाक झाली. तिच्यासाठी हा प्रश्न अनपेक्षित होता. एका अपशकुनी म्हणून ठोकरलेल्या विधवेचा कोणी स्वीकार करू शकेल हा विचारसुद्धा कधी तिच्या मनाला शिवला नव्हता. यावर तिला काय बोलावं काही सुचलं नाही आणि तिच्या डोळ्यातून अश्रू वाहू लागले.
कुसुम काय निर्णय घेईल, ती लग्नाला तयार होईल का? पाहुयात पुढील भागात...
क्रमशः
©️ सुनिता मधुकर पाटील.
12/3/2022
फोटो - साभार गुगल.
तर माझ्या वाचक मित्रमैत्रिणींनो तुम्हाला ही कथा कशी वाटली हे सांगायला अजिबात विसरू नका. असेच आणखी ब्लॉग वाचायचे असल्यास माझ्या मधुनिता या फेसबुक पेजला नक्की follow करा. कथा आवडल्यास लाईक, कमेंट आणि लेखकाच्या नावासहित शेअर करा.
© copyright
© all rights reserved.
या कथेच्या प्रकाशनाचे आणि वितरणाचे सारे हक्क लेखिकेकडे राखीव. कथेत अथवा कथेच्या नावात किंवा कथा लेखिकेच्या नावाशिवाय आढळून आल्यास तो कॉपी राईट कायद्याचा भंग मानला जाईल. कथा जशीच्या तशी शेअर करण्यास काहीही हरकत नाही.
सुंदर
ReplyDeleteखुप छान!
ReplyDelete